Twoim zadaniem jest napisać wypracowanie na poziomie rozszerzonym na jeden spośród dwóch tematów. Pamiętaj, aby uwzględnić wszystkie wytyczne znajdujące się w poleceniu.
Temat 1.
Synkretyzm w literaturze i jego rola w utworach literackich.
Pamiętaj, aby w pracy odwołać się do:
• lektury obowiązkowej.
• innych utworów literackich z dwóch różnych epok,
• wybranego kontekstu.
Temat 2.
Jak w utworach literackich kreowana jest przestrzeń i jaka jest funkcja takiej kreacji
w danym utworze?
Pamiętaj, aby w pracy odwołać się do:
• wybranego opowiadania z tomu Sklepy cynamonowe Brunona Schulza,
• innych utworów literackich z dwóch różnych epok,
• wybranego kontekstu.

TEMAT 2.

Jak w utworach literackich kreowana jest przestrzeń i jaka jest funkcja takiej kreacji
w danym utworze?

I. WSTĘP – wprowadzenie problemu, propozycja konstrukcji

Pytanie otwierające:
Czy przestrzeń przedstawiona w literaturze jest jedynie tłem wydarzeń, czy może pełni ważniejszą, symboliczną funkcję?
Teza problemowa:
Kreacja przestrzeni w literaturze służy nie tylko budowaniu scenerii, lecz przede wszystkim wyrażaniu sensów ukrytych, emocji bohaterów i idei epoki.
Umieszczenie w kontekście kulturowym:
W tradycji europejskiej przestrzeń literacka często łączy elementy:
• religijne (Dante),
• realistyczne (XIX w.),
• oniryczne i symboliczne (XX w., Schulz).

II. AKAPIT ANALITYCZNY 1. – utwór obowiązkowy – Sklepy cynamonowe Shulza

Jak Schulz kreuje przestrzeń oniryczną i poetologiczną?

przestrzeń jest mityzowana, przetworzona, surrealna;
miasto Drohobycz → staje się mikrokosmosem;
dom, sklep, ulica – przestrzenie inicjacyjne;
łączenie realności z fantazją;
narrator dziecięcy → filtr emocjonalny;
noc i ciemność → przestrzeń metamorfozy;
funkcje przestrzeni:
– odzwierciedla psychikę narratora,
– buduje prywatny mit dzieciństwa,
– nadaje światu znaczenia symboliczne,
– przekształca zwykłe miejsca w przestrzenie duchowe.

III. AKAPIT ANALITYCZNY 2. – utwór z innej epoki – Boska komedia Dantego

Jak przestrzeń metafizyczna odzwierciedla porządek moralny?

przestrzeń wertykalna (Piekło–Czyściec–Raj);
każdy krąg ma symboliczne znaczenie;
wędrówka jako droga doskonalenia duszy;
przestrzeń jest mapą moralnego wszechświata;
funkcje przestrzeni:
– dydaktyczna (ukazuje konsekwencje moralnych wyborów),
– metaforyczna (droga do zbawienia),
– strukturalna (porządkuje cały poemat).

IV. AKAPIT ANALITYCZNY 3. – utwór z innej epoki – Lalka Bolesława Prusa

Jak realizm kreuje przestrzeń społeczną i historyczną?

przestrzeń Warszawy: od Powiśla do salonów arystokratycznych;
przestrzeń różnic społecznych;
sklep Wokulskiego jako przestrzeń pragmatyczna;
Paryż → symbol nowoczesności i nauki;
funkcje przestrzeni:
– diagnoza struktury społecznej,
– ukazanie kontrastów klasowych,
– krytyka społeczeństwa,
– narzędzie realizmu i wiarygodności psychologicznej.

V. AKAPIT ANALITYCZNY 4. – kontekst kulturowy

przestrzeń w kulturze bywa metaforą świata wartości;
tradycja europejska: od symboliki sfer nieba i piekieł (antyk, Biblia, Dante) do realizmu społecznego XIX w.;
Schulz mityzuje przestrzeń, Dante sakralizuje ją, Prus mapuje ją realistycznie;
dzięki temu przestrzeń zawsze coś komunikuje: moralność, społeczeństwo, emocje, duchowość.

VI. ZAKOŃCZENIE

Należy:

przeformułować tezę;
podsumować funkcje przestrzeni w 3 utworach;
sformułować ogólny wniosek.

Propozycja wniosku:

W literaturze przestrzeń rzadko jest neutralna. Zwykle pełni funkcję znaczeniową: staje się nośnikiem emocji, obrazuje porządek moralny lub ujawnia strukturę społeczeństwa. Dlatego sposób jej kreacji jest kluczowy dla interpretacji dzieła.

ROZPRAWKA MATURALNA
POZIOM ROZSZERZONY

Kryterium oceny	Omówienie
Określenie problemu	– pytanie retoryczne otwierające: Czy przestrzeń przedstawiona w literaturze jest jedynie tłem zdarzeń, czy może pełni znacznie głębszą, symboliczną funkcję?; – określenie problemu: Przestrzeń literacka bywa kreowana jako zwykła sceneria, ale może też być metaforą ludzkiej psychiki, świata wartości, religii lub przemian społecznych. – umieszczenie w kontekście kulturowym: Tradycja europejska zna wiele modeli przestrzeni symbolicznej: • przestrzeń mityczna (antyk), • przestrzeń sakralna (Biblia, Dante), • przestrzeń realistyczna i społeczna (XIX wiek), • przestrzeń oniryczna i mityzowana (XX wiek, Schulz). – podpowiedź: Kreacja przestrzeni w literaturze umożliwia autorom ukazywanie świata w sposób znaczeniowy, symboliczny lub krytyczny – w zależności od epoki i konwencji.
Sformułowanie stanowiska wobec rozwiązania przyjętego przez autora tekstu	*– stanowisko autora Sklepów cynamonowych:* • przestrzeń mityzowana, oniryczna, zniekształcona, poetycka; • miasto Drohobycz jako mikrokosmos, „kosmos dzieciństwa”; • dom / ulica / sklep → przestrzenie symboliczne; • mieszanie realności z fantazją; • funkcja: wydobycie magiczności rzeczywistości; ukazanie świata jako przedłużenia wyobraźni bohatera; kreacja prywatnego mitu dojrzewania. – stanowisko Ucznia wraz z oceną: • Schulz pokazuje, że przestrzeń literacka może odzwierciedlać stan psychiczny bohatera; • dzięki takiej kreacji świat staje się głębszy i pełen znaczeń; • synteza realizmu i fantastyki prowadzi do uniwersalizacji doświadczenia; – podpowiedź: Kreacja przestrzeni w Schulza nie tylko buduje klimat, lecz także ujawnia filozoficzny wymiar opowieści o dojrzewaniu.
Poprawność rzeczowa	– Schulz: • Drohobycz; • oniryzm, symbolizm, mityzacja realności; • przestrzeń dzieciństwa; • narrator–dziecko / narrator–dorosły; • ojciec jako figura mityczna; • rzeczywistość + fantasmagoria; • sklep, strych, ulica, noc – przestrzenie inicjacyjne. – Dante: • wędrówka przez trzy przestrzenie: Piekło, Czyściec, Raj; • przestrzeń jako mapa moralna wszechświata; • funkcja dydaktyczna (ordo universi); • przewodnicy: Wergiliusz, Beatrice. – Prus: • przestrzeń Warszawy → diagnoza społeczna; • Powiśle vs salony arystokracji (kontrast klasowy); • Paryż jako przestrzeń nowoczesności; • sklep Wokulskiego jako przestrzeń pracy i awansu; • funkcja: odzwierciedlenie struktury społecznej i ekonomicznej epoki. – Przydatne pojęcia: • przestrzeń symboliczna, • oniryzm, • metafora przestrzeni, • przestrzeń wertykalna (Dante), • przestrzeń społeczna, • „mikrokosmos”, • topografia idei.
Zamysł kompozycyjny	I. WSTĘP – pytanie retoryczne + definicja przestrzeni literackiej + teza II. AKAPIT ANALITYCZNY 1. – utwór obowiązkowy (Schulz) – kreacja oniryczna; funkcje: symboliczna, metaforyczna, emocjonalna III. AKAPIT ANALITYCZNY 2. – Dante (średniowiecze) – przestrzeń metafizyczna jako odzwierciedlenie moralności IV. AKAPIT ANALITYCZNY 3. – Prus (pozytywizm) – przestrzeń realistyczna; funkcja społeczna i krytyczna V. AKAPIT ANALITYCZNY 4. – kontekst kulturowy – przestrzeń jako odzwierciedlenie wartości epoki; tradycja europejska; symbolika przestrzeni VI. ZAKOŃCZENIE – podsumowanie roli przestrzeni w tworzeniu sensu utworów
Styl tekstu	– styl formalny – unikanie potoczności – przydatne zwroty: • przestrzeń staje się nośnikiem znaczeń… • autor kreuje przestrzeń jako odbicie psychiki bohatera… • włączenie symbolicznej topografii pogłębia wymowę utworu… • funkcją przestrzeni jest…
Oprócz wymienionych powyżej kryteriów Egzaminator będzie brał pod uwagę poprawność językową oraz poprawność zapisu.