| Kompetencje literackie i kulturowe |
1. Odwołaj się do trzech utworów funkcjonalnie 2. Wykorzystaj kontekst literacki, np.: historycznoliteracki, teoretycznoliteracki, literacki, biograficzny, kulturowy, mitologiczny, biblijny, religijny, historyczny, filozoficzny, egzystencjalny, polityczny, społeczny, które pogłębiają i rozwijają rozważany problem.
Temat 1. Rozważ, jakie są sposoby i funkcje ukazywania świata nadrealistycznego w literaturze.
Teza: Nadrealizm (inaczej określany mianem surrealizmu) ma wiele funkcji i jego sposoby ukazywania świata są różnorodne w literaturze. Świat nadrealistyczny poprzez niekonwencjonalne przedstawienie rzeczywistości (np. senne wizje (oniryzm), deformacje czasu i przestrzeni, groteskę, zaburzenia tożsamości bohaterów, ożywione przedmioty, symbolikę i metaforę) i techniki narracyjne ukazuje się jako element, w którym granice między rzeczywistością a wyobraźnią się zacierają, co umożliwia zauważenie: absurdu, eksploracje wewnętrznych pragnień, lęków, społecznych krytyk. Ponadto uwypukla podważenie logiki i racjonalności, a również przyczynia się do tworzenia atmosfery grozy i niepokoju.
3. Przedstaw swoją argumentację.
Akapit analityczny:
Argument: Wizje senne, które stanowią element nadrealistyczny, pełnią kluczową rolę w kreowaniu świata przedstawionego i spełniają kilka funkcji, a w tym rozmywają granice między rzeczywistością a wyobraźnią i służą do wyrażenia podświadomych pragnień i lęków. Można powiedzieć, że wprowadzenie konwencji onirycznej doprowadza do faktu, że czytelnik nie jest do końca pewien czy opisywane wydarzenia dzieją się na prawdę czy są wytworem złudnej, urojonej rzeczywistości.
Przykład: Przykładowo w „Sklepach Cynamonowych” wizje senne służą zacieraniu granicy pomiędzy rzeczywistością a wyobraźnią, co jest charakterystyczne dla literatury nadrealistycznej. Przestrzeń w opowiadaniu przypomina marzenie senne. Zauważalne jest już to na poziomie czasu, miejsca akcji i samej kreacji bohatera. „Sklepy cynamonowe” zaczynają się od opisu pewnej zimowej nocy. Pora roku jest istotna, ale nie mamy podanej konkretnej daty. Noc jest wyjątkowa, bo mimo że mamy zimę, jest ona ciepła, kolorowa i zawiera w sobie wszystkie fazy księżyca, więc można powiedzieć, że mieści w sobie mnóstwo nocy – co już stanowi element nadrealistyczny, bo dochodzi do zatracenia granicy między rzeczywistością a wyobraźnią. Nie jest możliwe zobaczyć kilku faz księżyca jednej nocy, co powoduje, że czas akcji jest nadrealistyczną wizją. Przestrzeń w opowiadaniu również jest labilna, niestała i na próżno szukać w niej logiki. Opisywana jest podróż chłopca-dorosłego, który poszedł po portfel jednak „gubi” się w znanym przez siebie mieście. Miasto przypomina labirynt i jest pełne nierealnych przestrzeni, które budują nastrój grozy i przerażenia. Sytuacja, w której znalazł się bohater, stanowi fundament w kreacji świata nadrealistycznego, bo podróż po portfel przeradza się w niezwykłą wędrówkę po mieście, gdzie elementy nie są stałe i się rozmijają, a także wzajemnie przenikają. Zaburzenie logiki wydarzeń przejawia się tym, że raczej opowiadanie jest opisem ciągu obrazów niż samej akcji. W jednym momencie są opisywane sklepy otwarte późną porą (nazywane sklepami cynamonowymi), a później opisywana jest szkoła. Świat nadrealistyczny w opowiadaniach „Sklepy cynamonowe” służy również wyrażaniu ukrytych, podświadomych lęków i pragnień bohatera, co jest zauważalne poprzez wprowadzenie motywu wędrówek. Te senne podróże są odzwierciedleniem lęków egzystencjalnych, które są powiązane np. z poszukiwaniem własnej tożsamości. Symbolizują alienacje bohatera, jego poczucie wyobcowania z otaczającego go świata.
Kontekst: Warto w tym miejscu podkreślić, że wprowadzenie wizji sennych do utworu pełni ważną rolę w odgrywaniu i wyrażaniu pragnień oraz lęków bohaterów, co jest typowe dla nadrealistycznej literatury. Czytając „Sklepy cynamonowe”, możemy zauważyć, że B. Schulz nawiązał do teorii Z. Freuda. Poprzez oniryzm zagłębiamy się w swoją podświadomość. Sen stał się w opowiadaniach kluczowym narzędziem do eksploracji najgłębszych pragnień i zakamarków ludzkiej psychiki, gdzie brakuje logiki, a emocje i symbolika dominują nad racjonalnym myśleniem.
Wniosek: Przedstawienie wizji sennych przez Bruno Schulza w „Sklepach cynamonowych” udowadnia, że świat nadrealistyczny rządzi się własnymi prawami, które są dalekie od rzeczywistości, a równocześnie stanowią element, który ma za zadanie wyrazić podświadome lęki i pragnienia.
4. Staraj się uważać na błędy rzeczowe i językowe.
Przykładowe konteksty i utwory: - świat przedstawiony w „Procesie” F. Kafki – mamy do czynienia z absurdalnymi systemem prawa, który stanowi nadrealistyczną wizję świata. Józef K. zostaje oskarżony o przestępstwo, które w sumie nawet nie jest do końca powiedziane jakie, proces jest niezrozumiały. Józef K. wybiera się na przesłuchania, ale w niedziele o nie wiadomo, której godzinie, bo nie została mu ona podana. Gdy zostaje ujęty, nie zostaje przetransportowany do więzienia, ale idzie do pracy. Nadrealizm pojawia się tam, bo bohater nie może znaleźć logicznego wyjaśnienia sytuacji. Świat u Kafki jest groteskowy, a jednocześnie odbija w krzywym zwierciadle rzeczywistość i podkreśla jej wady. Funkcja: nadrealizm ukazuje kryzys wartości, rozpadający się porządek społeczny oraz bezsens dążenia do władzy. Surrealizm podkreśla nihilizm, chaotyczność rzeczywistości.
Szewcy S. Witkiewicz
Funkcja: nadrealizm ukazuje kontrast pomiędzy dobrem a złem, ujawnia złożoność ludzkiej duszy.
Mistrz i Małgorzata M. Bułhakow
Inne lektury: „Tango” Sławomir Mrożek, „Kartoteka” Tadeusz Różewicz — omawiając Witkiewicza oraz Różewicza warto zaznaczyć, czym cechował się dramat nadrealistyczny.
Temat 2. Rozważ, w jaki sposób w utworach literackich dokonuje się i czemu służy mitologizacja świata przedstawionego. Na samym początku warto wyjaśnić, czym cechuje się mitologizacja.
Teza: Mitologizacja w literaturze służy wielu kwestiom. W tym można wymienić nadanie głębszego sensu, uniwersalizacje wydarzeń i postaci, tworzenie tożsamości kulturowej, kreowaniu świata symbolicznego, krytyka i dekonstrukcja mitów.
Akapit analityczny:
Argument: Mitologizacja odgrywa kluczową rolę w budowaniu atmosfery i znaczeń. Wprowadzenie nadrealistycznych wizji sprawia, że utwór zyskuje głębszy, mitologiczny wymiar.
Przykład: W „Sklepach cynamonowych” już same sklepy w stają się mitycznym oraz magicznym miejscem, pełnym tajemnic, egzotyki i piękna. Schulz poprzez mitologizacje codziennych miejsc, które znał ze swojego dzieciństwa, przekształca miejsca w mity. Miejsca, czyli ulicy, domy i przedmioty nabierają symbolicznego znaczenia. Warto zwrócić uwagę, że miejsce i czas również można określić jako mityczny, bo nie jest jednoznacznie osadzony w czasie i przestrzeni. To miejsce pomiędzy przeszłością i teraźniejszością. Schulz również w Sklepach cynamonowych ukazuje mitologizacje poprzez wprowadzenie roli ojca. Ojciec ma cechy niemalże boskie. Zmienia się w ptaki, zamawia egzotyczne manekiny i tworzy magiczne przestrzenie. Mitologizacja postaci ojca pozwala mu zastanowić się nad rolą ojca w życiu człowieka.
Kontekst: Mitologizacja w twórczości Schulza można rozpatrywać z perspektywy psychoanalizy. Szczególnie można odnaleźć w niej nawiązanie do archetypów i zbiorowej nieświadomości C. Junga. Schulz kreując świat, opiera go na symbolach i mitycznych obrazkach, co może stanowić odzwierciedlenie wewnętrznych procesów psychicznych bohatera. Wniosek: B. Schulz w swoich opowiadaniach wskazuje, że mitologizacja może mieć różne funkcje, zwraca uwagę, że poprzez nadanie codziennym wydarzeniem, postaciom symbolicznego i mitycznego znaczenia można wzbogacić przekaz swojego dzieła, nadając głębi swojej twórczości. Mitologizacja w jego twórczości może być narzędziem do eksplorowania tematów takich jak na przykład złożoność ludzkiej psychiki. Inne przykłady: - Romantyzm – kontekst do rozważań pod względem mitologizacji wydarzeń i postaci. - „Lalka” B. Prus – mitologizacja marzeń i miłości na przykładzie Izabeli Łęckiej.- „Wesele” S. Wyspiański – mitologizacja narodowych symboli. - „Pan Tadeusz” – mitologizacja przestrzeni. - „Nie-Boska komedia” Z. Krasiński – mitologizacja historii oraz roli poety. - Boska komedia D. Aligheri – mitologizacja podroży duszy.
|
|
|
UWAGI NA KONIEC
- Za utwór literacki nie uznaje się: komiksu, mangi, powieści obrazkowej, scenariusza filmowego, gry komputerowej – te elementy możesz wykorzystać jako kontekst.
- Pamiętaj, aby wykorzystywać utwory, które mają oficjalne tłumaczenie w języku polskim, bo w innym wypadku nie zostanie to potraktowane jako kontekst lub utwór literacki.
Parafraza tłumaczenia również nie jest dobrym pomysłem. - Biblia jest utworem, który omawia się we fragmentach, więc nie ma ryzyka popełnienia błędu kardynalnego.
- Zbiory mitów inne niż Jana Parandowskiego uznawane są za kontekst.
- Przy periodyzacji utworu wystarczy podać epokę literacką tj. zgodnie z konwencją przyjętą w podstawie programowej tj. utwór musi przynależeć do: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.
|
