Napisz wypracowanie na temat 1 lub 2.

Kompetencje literackie i

kulturowe

1. Odwołaj się do trzech utworów funkcjonalnie 2. Wykorzystaj kontekst literacki, np.: historycznoliteracki, teoretycznoliteracki, literacki, biograficzny, kulturowy, mitologiczny, biblijny, religijny, historyczny, filozoficzny, egzystencjalny, polityczny, społeczny, które pogłębiają i rozwijają rozważany problem.

Temat 1. Teza: Obecność innego teksu w tekście, poprzez nawiązanie do niego może przybierać różne formy, a także nie ma jednej funkcji.

Argument analityczny:

Argument: Obecność innego tekstu w dziele literackim służy przede wszystkim ukazaniu wartości uniwersalnych, odsłanianiu ukrytych znaczeń oraz prowadzeniu świadomego dialogu z tradycją literacką. Intertekstualność staje się tu narzędziem nie tylko artystycznym, ale i refleksyjnym – umożliwia zestawienie dawnych motywów z realiami współczesności.

Przykład: Przykładem takiego świadomego nawiązania jest dramat Janusza Głowackiego Antygona w Nowym Jorku, który stanowi współczesną reinterpretację Antygony Sofoklesa. Już sam tytuł i forma gatunkowa zdradzają zależność od antycznego pierwowzoru. Główna bohaterka – Anita – nawiązuje do postaci Antygony, ponieważ tak jak ona, pragnie pochować bliską sobie osobę, mimo społecznego sprzeciwu i konsekwencji, jakie się z tym wiążą. O ile Antygona domagała się prawa do pochówku brata, o tyle Anita chce godnie pochować ukochanego mężczyznę – bezdomnego z nowojorskiego parku. Mimo że kontekst społeczny i historyczny uległ zmianie, rdzeń dramatu pozostaje niezmienny – jednostka uwikłana w konflikt tragiczny, niezdolna do pełnego wyboru dobra bez jednoczesnego złamania innej wartości. Obie kobiety są silne, zdeterminowane i skazane na klęskę – zarówno Antygona, jak i Anita popełniają samobójstwo, co podkreśla ich tragiczny los i wpisanie w pewnego rodzaju fatum. Janusz Głowacki, sięgając po „Antygonę”, nie tylko nadaje nowy sens klasycznemu dramatowi, lecz również pokazuje, że niektóre dylematy moralne i egzystencjalne są ponadczasowe. W ten sposób dramat staje się nośnikiem refleksji nad kondycją współczesnego człowieka – samotnego, wykluczonego, pozbawionego wsparcia, a jednocześnie zdolnego do wielkich gestów moralnych.

Kontekst: Konflikt tragiczny – to moment, w którym człowiek znajduje się uwikłany w dylemat, który niezależnie od podjętych decyzji skończy się w zły sposób.

Kontekst: „Mistrz i Małgorzata” – poprzez widoczne odniesienia do Biblii i Fausta. Wniosek: Nawiązanie do innego tekstu ma przede wszystkim wskazać, że pewne problemy nie mijają, zawsze są obecne nawet pomimo lat.

Inne przykłady: -„Nie-Boska komedia” Z. Krasiński – mitologizacja historii oraz roli poety. „Mistrz i Małgorzata” M. Bułhakowa

Kontekst: Postmodernizm i ich postrzeganie tekstów literackich- „Shrek” (2001) – parodia współczesnych baśni, np. o Czerwonym Kapturku, Królewnie Śnieżce. - „Dżuma” A. Camus, nawiązanie do Księgi Hioba- „Zbrodnia i Kara” F. Dostojewskiego – obecność tekstu w teście – czytanie Biblii przez Sonie. Parodiowanie mitów narodowych przez W. Gombrowicza w „Ferdydurke”- Górą „Edek” M. Nowakowski – nawiązanie do postaci Edka z Tanga Mrożka.

Temat 2.

Teza: Konwencja oniryczna kreuje świat przedstawiony w różny sposób oraz pełni ważną rolę w tworzeniu znaczeń

Akapit analityczny:

Argument: Wizje senne, które stanowią element nadrealistyczny, odgrywają kluczową rolę w kreowaniu świata przedstawionego i spełniają kilka funkcji, w tym rozmywają granice między rzeczywistością a wyobraźnią i służą do wyrażenia podświadomych pragnień i lęków. Można powiedzieć, że wprowadzenie konwencji onirycznej doprowadza do faktu, że czytelnik nie jest do końca pewien czy opisywane wydarzenia dzieją się na prawdę, czy są wytworem złudnej, urojonej rzeczywistości.

Przykład: W opowiadaniu Sklepy cynamonowe senne wizje służą zacieraniu granicy między rzeczywistością a wyobraźnią, co jest cechą charakterystyczną literatury nadrealistycznej. Przestrzeń świata przedstawionego przypomina marzenie senne – niestałe, nieuchwytne i pełne symbolicznych znaczeń. Już od pierwszych zdań opowiadania zauważalna jest senną logiką czasu i miejsca akcji. Narracja rozpoczyna się od opisu zimowej nocy – jednak jest to noc niezwykła: ciepła, kolorowa, zawierająca w sobie wszystkie fazy księżyca. To zjawisko niemożliwe w realnym świecie, co wskazuje na zatracenie granicy między jawą a snem. Brak konkretnej daty oraz niejednoznaczność czasu dodatkowo wzmacniają ten efekt. Również przestrzeń jest labilna, płynna i pozbawiona logicznej spójności. Chłopiec–dorosły wyrusza z pozornie prostym celem – by odnaleźć portfel – jednak szybko „gubi się” w znanym sobie mieście. Miasto zaczyna przypominać labirynt, pełen dziwnych i nierealnych miejsc, co buduje nastrój niepokoju i grozy. Podróż po portfel stopniowo przeistacza się w niezwykłą wędrówkę przez oniryczny świat, w którym kolejne elementy się przenikają, zacierają, a logika wydarzeń zostaje zaburzona. Narracja przypomina raczej opis strumienia obrazów niż spójną fabułę. Przykładem może być nagłe przejście od opisu sklepów otwartych późną nocą – tytułowych sklepów cynamonowych – do sceny w szkole, co dodatkowo podkreśla płynność i nieciągłość rzeczywistości. Świat przedstawiony w Sklepach cynamonowych służy również wyrażeniu ukrytych, podświadomych lęków i pragnień bohatera. Motyw wędrówki staje się odzwierciedleniem jego egzystencjalnych niepokojów oraz poszukiwania własnej tożsamości. Te senne podróże symbolizują alienację i poczucie wyobcowania z rzeczywistości, w której bohater nie potrafi się odnaleźć.

Kontekst: Warto w tym miejscu podkreślić, że wprowadzenie wizji sennych do utworu pełni ważną rolę w odgrywaniu i wyrażaniu pragnień oraz lęków bohaterów, co jest typowe dla nadrealistycznej literatury. Czytając „Sklepy cynamonowe”, możemy zauważyć, że B. Schulz nawiązał do teorii Z. Freuda. Poprzez oniryzm zagłębiamy się w swoją podświadomość. Sen stał się w opowiadaniach kluczowym narzędziem do eksploracji najgłębszych pragnień i zakamarków ludzkiej psychiki, w której brakuje logiki, a emocje i symbolika dominują nad racjonalnym myśleniem.

Kontekst: Wizja senna w twórczości Schulza można rozpatrywać z perspektywy psychoanalizy. Szczególnie można odnaleźć w niej nawiązanie do archetypów i zbiorowej nieświadomości C. Junga. Schulz, kreując świat, opiera go na symbolach i mitycznych obrazkach, co może stanowić odzwierciedlenie wewnętrznych procesów psychicznych bohatera.

Wniosek: Przedstawienie wizji sennych przez Bruno Schulza w „Sklepach cynamonowych” udowadnia, że wizja senna rządzi się własnymi prawami, które są dalekie od rzeczywistości, a równocześnie wizję stanowią element, który ma za zadanie wyrazić podświadome lęki i pragnienia. 4. Staraj się uważać na błędy rzeczowe i językowe. Przykładowe konteksty i utwory: Kontekst historycznoliteracki: epoka romantyzmu – konwencja oniryzmu była wykorzystywana jako ukazanie pewnych prawd o człowieku. - „Sklepy cynamonowe” B. Schultz- „Lalka” B. Prus - „Zbrodnia i kara” F. Dostojewskiego – Rodion zapada w sen, który odsłania jego wewnętrzne lęki. - Salvador Dali i jego obrazy, surrealizm.

UWAGI NA KONIEC- Za utwór literacki nie uznaje się: komiksu, mangi, powieści obrazkowej, scenariusza filmowego, gry komputerowej – te elementy możesz wykorzystać jako kontekst. - Pamiętaj, aby wykorzystywać utwory, które mają oficjalne tłumaczenie w języku polskim, bo w innym wypadku nie zostanie to potraktowane jako kontekst lub utwór literacki.

Parafraza tłumaczenia również nie jest dobrym pomysłem.

- Biblia jest utworem, który omawia się we fragmentach, więc nie ma ryzyka popełnienia błędu kardynalnego.

- Zbiory mitów inne niż Jana Parandowskiego uznawane są jako kontekst.

- Przy periodyzacji utworu wystarczy podać epokę literacką tj. zgodnie z konwencją przyjętą w podstawie programowej tj. utwór musi przynależeć do: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.