Temat 1. Bunt i jego konsekwencje dla człowieka.
1. Wyjaśnij pojęcia:
a) bunt rozumiany jako:
- sprzeciw lub protest,
- namawianie do sprzeciwu, protestu,
b) konsekwencja rozumiana jako:
- skutek lub rezultat podjętych działań,
c) człowiek rozumiany jako:
- postać literacka (w tym przypadku możesz użyć np. bogów czy tytanów),
- zbiorowość lub jednostka
2. Temat możesz zrealizować w różny sposób, np. pod kątem
a) buntu i konsekwencji dla człowieka, który się zbuntował (np. bunt Antygony),
b) buntu i jego konsekwencji dla człowieka, przeciwko któremu się zbuntowano,
c) buntu i jego konsekwencji dla ludzi z otoczenia buntownika.
Temat 2. Jak relacja z drugą osobą kształtuje człowieka?
1. Wyjaśnij pojęcia:
a) relacja rozumiana jako:
- związek pomiędzy ludźmi (np. przyjaciółmi, ukochanymi),
- zależności między ludźmi i grupami społecznymi,
b) człowiek rozumiany jako:
- postać literacka,
- jednostka lub zbiorowość.
c) kształtowanie rozumiane jako:
- wpływ na kogoś,
- zmiana kogoś,
d) jak kształtuje rozumiane jako:
- efekty kształtowania,
- sposoby/procesy kształtowania
2. Temat możesz zrealizować w ten sposób:
- wzajemnie kształtowanie się osób będących w relacji,
- kształtowanie się osoby pod wpływem relacji z drugą osobą.
| WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE | POMOCNE WSKAZÓWKI | |
| 1 | Spełnienie formalnych warunków polecenia (1p.) | 1. Musisz odwołać się do literatury obowiązkowej (która pojawia się w kanonie lektur szkolnych). Lista znajduje się w arkuszu egzaminacyjnym. 2. Nie możesz popełnić błędu kardynalnego, czyli odwołuj się tylko do tekstów, które znasz. 3. Wypowiedź dotyczy problemu wskazanego w poleceniu |
| 2 | Kompetencje literackie i kulturowe (16p.) | 1. Musisz odwołać się do lektury, wskazanej w poleceniu lub wybranej lektury obowiązkowej oraz innego utworu literackiego w sposób funkcjonalny. 2. Wykorzystaj kontekst literacki, np.: historycznoliteracki, teoretycznoliteracki, literacki, biograficzny, kulturowy, mitologiczny, biblijny, religijny, historyczny, filozoficzny, egzystencjalny, polityczny, społeczny, które pogłębiają i rozwijają rozważany problem. 3. Przedstaw swoją argumentację, przykładowo możesz spróbować wykorzystać akapit analityczny:Teza: Bunt to akt sprzeciwu, który niesie konsekwencje dla buntownika i osób, wobec których bunt jest kierowany. Argument: Bunt może wynikać z głębokiego przekonania o wyższości moralnych zasad nad narzuconymi lub prawami obowiązującymi w świecie. Buntowanie się w imię wyższych wartości prowadzi do osobistej tragedii buntownika.Przykład: Przykładem może być Antygona, tytułowa bohaterka tragedii Sofoklesa, która sprzeciwiła się woli Kreona. Król zabronił pochówku jej brata – Polinejkesa, uznanego za zdrajcę Teb. Antygona sprzeciwia się woli Kreona i postanawia pochować brata, nie zważając na konsekwencje, pochówek brata i życie zgodnie z wolą boską były dla niej ważniejsze. Antygona świadomie podjęła się ryzyka pochówku brata i zbuntowała się wobec Kreona i spotkała ją kara. Została zamknięta w grocie skalnej, a jaskinia została zamknięta kamienną płytą. Antygona powiesiła się na muślinowej chuście.Kontekst a: Postawa Antygony nie jest jedynym przykładem buntowania się wobec władzy. Motyw ten jest często wykorzystywany w literaturze i kulturze. Znanym buntownikiem wobec władzy i bogów może okazać się Prometeusz z mitu o Prometeuszu, który buntuje się przeciwko woli Zeusa, kradnąc ogień, co spotyka się z karą. Kara ta jest konsekwencją jego czynu, czyli wykradniecie ognia, aby pomóc ludziom, co spotkało się z gniewem Zeusa. Ten ukarał go za ten czyn i przykuł go do skały, a następnie wygłodniały sęp wyjadał mu wątrobę, która mu się odradzała.Wniosek: Buntowanie może prowadzić do cierpienia i bólu. Bunt przynosi negatywne skutki, które mogą być tragiczne dla buntownika. Antygona została skazana na śmierć i popełniła samobójstwo, a Prometeusza spotkała wieczna kara. W literaturze i kulturze buntownicy często płacą wysoką cenę za swój sprzeciw, ukazując dramatyczne konsekwencje działania w imię wyższych wartości. 4. Staraj się uważać na błędy rzeczowe i językowe. Przykładowe konteksty i utwory: 1. „Kordian” J. Słowackiego, motyw buntu, który jest skazany na porażkę. Kordian jest zbuntowany wobec życia i władzy, jego czyny i charakter powodują, że nie potrafi osiągnąć zamierzonych skutków, nie zabił cara. 2. Bunt pokoleniowy, np. bunt romantyków (jakie konsekwencje przyniósł/skutki), np. 3. „Proces” F. Kafki bunt Józefa K. wobec władzy sądowej, ostatecznie bunt kończy się niepowodzeniem, a Józef K. czeka na wyrok. 4. Konrad z cz. III Dziadów – bunt wobec Boga, bunt prometejski, który prowadzi do klęski romantycznego indywidualizmu. Temat 2. Temat 2. Jak relacja z drugą osobą kształtuje człowieka?Teza: Relacja z drugim człowiekiem w różnym stopniu kształtuje człowieka. Argument: Poznawani przez nas ludzie kształtują nasz sposób bycia. Często właśnie, gdy wchodzimy w relacje z drugą osobą możemy zauważyć zmiany w swoim zachowaniu. Przykład: Dobrze ilustruje to relacja Sonii i Rodiona z powieści „Zbrodnia i kara” F. Dostojewskiego. Rodion pod wpływem Sonii zmienia własny punkt widzenia. Staje się jedyną osobą, której mężczyzna może zaufać. Staje się czymś w rodzaju spowiednika. Spotkanie Sonii sprawia, że bohater przestaje uważać się za wybrańca, który stoi poza prawem. To właśnie ta relacja między mężczyzną a kobietą sprawiły, że wrócił on na drogę uduchowioną.Kontekst: Przemiana wewnętrzna zachodząca w człowieku po poznaniu konkretnej osoby jest motywem częstym w literaturze. Przykładowo Werter pod wpływem poznania Lotty zmienia swoje zachowanie. Widoczne jest to po tym, jak zmieniły się jego upodobania co do literatury. Wcześniej Werter zachowywał się inaczej, jednak właśnie poznanie Lotty i spędzanie z jej czasu przyczynia się do bólu i nieszczęśliwej miłość, a w estetyczności do samobójczej śmierci.Wniosek: Relacja z drugą osobą wpływa na nasze zachowania. Często mogą prowadzić do szczęścia lub nieszczęścia. Relacja z Sonią w przypadku Raskolnikowa ukształtowała jego osobowość i wpłynęła na decyzję życiowe bohatera. |
| 3. | Kompozycja wypowiedzi: struktura, spójność i styl (7p.) | 1. Zadbaj o przejrzystą konstrukcję wypowiedzi w swojej pracy, oznacza to, że dokonaj podziału pracy na: wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Rozpocznij każdą część od akapitu. 2. Zadbaj o spójność wypowiedzi, tj. używaj środków językowych, które wskazują zespolenie tekstu, np. frazy: słowem, a poza tym, na przykład, przy tym, już odtąd, w ten sposób, inaczej mówiąc3. Staraj się posługiwać konsekwentnie jednym stylem. |
| 4. | Zakres i poprawność środków językowych (11p.) | 1. Używaj bogatej leksyki (np. frazeologizmów, wyrazów rzadziej używanych w języku polskim). 2. Używaj środków językowych, które pomagają Ci zrealizować temat wypracowania w sposób swobodny i precyzyjny. 3. Uważaj na interpunkcje, błędy językowe i ortograficzne. 4. Bądź konsekwentny w zapisie nazw utworów, szczególnie przy pisowni tytułów tych dzieł:
|
| Uwagi na koniec: - Za utwór literacki nie uznaje się: komiksu, mangi, powieści obrazkowej, scenariusza filmowego, gry komputerowej – te elementy możesz wykorzystać jako kontekst. - Pamiętaj, aby wykorzystywać utwory, które mają oficjalne tłumaczenie w języku polskim w innym wypadku nie zostanie to potraktowane jako kontekst lub utwór literacki. Parafraza tłumaczenia również nie jest dobrym pomysłem. - Biblia jest utworem, który omawia się we fragmentach, więc nie ma ryzyka popełnienia błędu kardynalnego. - Zbiory mitów inne niż Jana Parandowskiego uznawane są jako kontekst. - Przy periodyzacji utworu wystarczy podać epokę literacką tj. zgodnie z konwencją przyjętą w podstawie programowej tj. utwór musi przynależeć do: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r. | ||