| Niepodległe państwo | Tajne państwo polskie w latach 1863– 1864 |
| Kieruje nim jawny rząd, tzn. taki, który nie musi się ukrywać. | Kierował nim tajny Rząd Narodowy. |
| Członkowie rządu, są powszechnie znani i wiadomo, gdzie znajdują się ich biura. | Bardzo niewiele osób wiedziało, kto zasiada w rządzie i gdzie znajdują się jego biura. |
| Rząd zbiera podatki, a uzyskane pieniądze przeznacza na opłacenie urzędników, szkół, szpitali itd. | Rząd zbiera podatki, a uzyskane pieniądze przeznacza na zakup broni za granicą oraz zasiłki dla biednych. |
| Urzędnicy, policja i sądy działają jawnie: wiadomo, gdzie mają swoje siedziby i kto w nich pracuje. | Policja, sądy i urzędnicy są tajni i działają w podziemiu, czyli w ukryciu. |
| Istnieją jawne drukarnie. | Drukarnie są tajne. |
| Polecenia rządu są ogłaszane publicznie, np. w gazetach. | Urzędnicy nosili przy sobie dokumenty z pieczęcią Rządu Narodowego. Gdy pokazali dokument, każdy wiedział, że polecenie pochodzi od przedstawiciela tajnego państwa. |
Oficjalnie Królestwem Polskim, czyli ziemiami uzyskanymi przez cara Rosji, rządzili Rosjanie. Mieli oni swój rząd, armię, sądy i policję. Jednak Polacy w podziemiu, czyli w ukryciu utworzyli też swoje tajne państwo, na którego czele stał Rząd Narodowy.