- rozwój oświaty;
- wybuch wojen religijnych.
Reformacja przyczyniła się do podziałów wyznaniowych i wojen religijnych w wielu krajach, ale również rozwoju oświaty, np. powstawanie gimnazjów. Za jej prekursora uznaje się Marcina Lutra, który 31 października 1517 r. ogłosił 95 tez przeciwko Kościołowi katolickiemu.