Przyczyny wybuchu powstania styczniowego:
- przegrana Rosji w wojnie krymskiej, która osłabiła jej wizerunek,
- odwilż posewastopolska,
- postępujące chęci i dążenia narodowowyzwoleńcze Polaków,
- represje, prześladowania, zbrojne tłumienie manifestacji
- wprowadzenie stanu wojennego przez władze rosyjskie,
- przeprowadzenie niespodziewanej branki, przez wojska rosyjskie.
W 1853 r. Rosja rozpoczęła wojnę z Turcją, która zakończyła się zwycięstwem przeciwnika i klęską armii carskiej, przez co ucierpiał wizerunek Rosji. Wówczas w kraju nastała odwilż posewastopolska, czyli złagodzenie polityki względem obywateli, także tych innych narodowości.
Na terenie zaboru Polacy organizowali wiele manifestacji patriotycznych, które z czasem władze rosyjskie tłumiły siłą. W takich wydarzeniach wielu uczestników poniosło śmierć. Wszystkie te elementy wpływały na nastroje Polaków, dążących do odzyskania niepodległości.
Bezpośrednią przyczyną decyzji o wybuchu powstania była branka, czyli pobór do wojska rosyjskiego, który władze zaborcy zorganizowały w kraju niespodziewanie nocą.