| romantyzm europejski | romantyzm polski |
| Opozycja wobec klasycyzmu – bunt przeciwko zasadom harmonii, precyzji i doskonałości formalnej | Sytuacja Polski: utrata niepodległości, próby odzyskania suwerenności |
| Swobodna twórczość artystycznego geniusza, który tworzy bez ograniczeń formalnych ani tematycznych | Spór romantyków z klasykami, bunt młodych przeciwko stagnacji politycznej klasyków – rezygnacji z dążeń niepodległościowych i ugody z zaborcą |
| Odrzucenie rozumu jako jedynego sposobu poznania świata na rzecz wiary i intuicji | Jedynym sposobem poznania świata są uczucia i intuicja |
| Człowiek był postrzegany jak jednostka z duszą i uczuciami – psychologia głębi | Artysta – wieszcz, geniusz, przywódca narodu, którego słowa miały zachęcać do walki, dodawać otuchy w czasach niewoli, wspierać naród w dążeniu do wolności |
| Tendencje artystyczne:Literatura narodowaHistorycyzmGotycyzmRomantyczna frenezjaLudowośćOrientalizm | Tendencje artystyczne:Literatura narodowa (wydawana nielegalnie, wbrew zaborczym władzom)historycyzmPrometeizmNatura jest obrazem uczuć bohateraLudowość i folklorOrientalizm |
| Bohater romantyczny – jednostka wybitna, która chce zmieniać świat, ale cierpi. Jest niezrozumiany przez społeczeństwo | Bohater – spiskowiec, wybawca, wyzwoliciel narodu polskiego, winkelriedyzm |
Romantyzm w Europie trwał od wybuchu rewolucji francuskiej do lat 40 XIX wieku – do Wiosny Ludów. Europejscy romantycy buntowali się przeciwko zasadom klasycystycznym nie tylko w twórczości, ale również w życiu codziennym.
Polskim romantykom bunt też nie był obcy, ale na ziemiach polskich ważne było odzyskanie niepodległości. Wspólnym mianownikiem romantycznej twórczości były nawiązania do ludowości i folkloru oraz skupianie się na poznaniu świata poprzez zmysły, oraz bunt. Różnica była natomiast w celu buntu – młodzi Europejczycy buntowali się przeciwko panującym zasadom społecznym i artystycznym, Polacy natomiast przeciwko starszemu pokoleniu, które żyło w zgodzie z zaborczymi władzami. Poszli na ustępstwa.
W czasie, gdy Europejczycy skupiali się na: uczuciu – miłości, historycyzmie, gotycyzmie (był to prąd w Europie Zachodniej, który miał na celu przewrócenie znaczenia twórczości średniowiecznej, którą wiązano głównie z gotyckim stylem architektonicznym), polscy młodzi romantycy brali udział w powstaniu i w Wielkiej Emigracji albo musieli się zmagać z represjami popowstańczymi na miejscu. Dlatego na ziemiach polskich tak ważna był literatura i jej główne tematy: prometeizm, winkelriedyzm i mesjanizm naszego narodu, a bohater romantyczny oprócz tego, że był jednostką wybitną, która chciała zmieniać świat, musiał jeszcze być spiskowcem i przywódcą, a czasem zbawcą całego narodu. Musiał poświęcić życie lub szczęście osobiste dla dobra ojczyzny.