| Sukces narodu | |
| według romantyków | – walka narodowo–wyzwoleńcza;– wyzwolenie państwa polskiego;– nadawanie cierpieniu głębszego sensu;– pielęgnowanie przekonania o wyjątkowości Polski jako narodu wybranego;– przekonanie, że naród polski w istotny sposób może wpłynąć swoimi działaniami na Europę; |
| Według pozytywistów | – rozwój gospodarczy i kulturowy;– przekonanie, że pomimo trudnej sytuacji w kraju nie można popadać w stagnację;– skupienie na działaniu przy wykorzystaniu legalnych metod;– zapewnienie ogólnego społecznego dobrobytu;– wzmocnienie ducha narodu; |
Romantycy podejmowali desperackie walki, których celem miało być wyzwolenie narodu polskiego. Te jednak przynosiły jedynie straty i zatrzymanie rozwoju gospodarczego kraju. Pozytywiści dostrzegli negatywne skutki takich działań i chcieli spróbować czegoś innego. Zrezygnowali z walk i postawili na rozwój, który miał na celu wzmocnienie całego społeczeństwa.