Dylematem jest możliwość istnienia narodu bez państwa. Oświeceniowe przekonanie mówi, że naród jest tym samym co wspólne prawa, tereny i granice państwowe – a te po rozbiorach znikły. Taką postawę przyjęła część Polaków, inna część przyjęła jednak postawę przeciwną, wiążącą się z poglądem, że naród łączy wspólny język czy dziedzictwo kulturowe.
Polacy, którzy nie godzili się na pogląd, że naród polski przestał istnieć, próbowali tworzyć różne organizacje spiskowe np. Centralizację Lwowską w Galicji albo Towarzystwo Republikanów Polskich w Warszawie. Niektórzy Polacy emigrowali i za granicą starali się uczestniczyć w organizacjach walczących o polską niepodległość – np. Legiony Polskie we Włoszech.