Sytuacja Polaków w zaborze pruskim:
· Polacy mogli łączyć się w stowarzyszenia,
· zniesiono pańszczyznę i uwłaszczonych chłopów,
· początkowo wyeliminowano język polski, ale po kongresie wiedeńskim przywrócono prawo do uczenia się po polsku.
W pierwszej połowie XIX wieku najgorsza była sytuacja Polaków w zaborze austriackim. Działała tam cenzura, przykładano szczególną wagę do germanizacji. Natomiast rozwój cywilizacyjny polskiego narodu był na najniższym poziomie.