Bohaterowie romantyczni (np. Kordian, Gustaw–Konrad) są bardzo impulsywni, są indywidualistami, których nikt nie rozumie. Są nieszczęśliwi z powodu odrzucenia w miłości. Z kolei bohater pozytywistyczny jest przewidywalny, przeciętny. W zupełnie inny sposób traktuje kobietę – to nie ma być jedynie dusza, która porywa go do życia, jest inspiracją i przyczyną jego nieszczęść jednocześnie. Kobieta ma być wsparciem i oparciem. Bohater pozytywistyczny w odróżnieniu od bohatera romantycznego kieruje się rozumem, nie sercem (Kordian i zamach; Werter samobójstwo z miłości). Ponadto, w romantyzmie niemożliwy był związek między osobami o różnym statusie społecznym (np. Werter), a w pozytywizmie do niego dochodziło (m.in. w Nad Niemnem). Dla romantyków najważniejsza była intuicja, bohater pozytywistyczny kieruje się rozsądkiem, nie emocjami, nauką i technologią. Bohater pozytywistyczny pracuje dla społeczeństwa (Wokulski pomaga Marii znaleźć pracę).
ROMANTYZM:
indywidualizm,
irracjonalizm, emocje, uczucia,
ekspresywność,
tajemniczość, groza,
nieszczęśliwa miłość,
ludowość,
bunt jednostki, spisek.
POZYTYWIZM:
nauka, badania, doświadczenia (racjonalizm),
praktycyzm, pomoc społeczeństwu, organicyzm
praca u podstaw, asymilacja Żydów, praca organiczna,
realizm.