Według Sienkiewicza czytelnik powieści historycznej to osoba, która rozumie pod jakimi warunkami ta powieść jest skonstruowana. Kluczowa pozostaje tutaj kwestia wypełniania historii przez fantazję autora, aby ułatwić zrozumienie człowieka, żyjącego w kompletnie innych czasach. To właśnie taki sens w powieści historycznej widzi Sienkiewicz, uznając, że powieść, która ożywia postaci historyczne staje się jednocześnie „logicznym odgadywaniem”, a nie jedynie wytworem wyobraźni.
Zauważ, co Sienkiewicz pisze w akapicie dotyczącym powieści historycznej rozumianej jako objaśnienie lub dopełnienie wiedzy. Te założenia sprawiają, że Sienkiewicz przypuszcza i oczekuje od swoich czytelników pewnej podstawowej świadomości historycznej.