Ocena powstania i powstańców w noweli Elizy Orzeszkowej:
– zryw narodowowyzwoleńczy jako konieczność;
– walka jako poczucie obywatelskiego obowiązku;
– walka powstańców jako akt miłości i oddania ojczyźnie;
– powstańcy zasługują na szacunek i pamięć;
– nadanie śmierci powstańców głębszego sensu.
Eliza Orzeszkowa w swoim utworze walczy z krytycznym przekonaniem społeczeństwa o tym, że powstanie styczniowe było nagłe i nieprzemyślane, stanowiło jedynie zachciankę romantyków. Przedstawia powstanie styczniowe jako konieczność wynikającą z poczucia obowiązku i pragnienia wolności. Podkreśla miłość i oddanie powstańców względem ojczyzny. Wskazuje na to, że ich odwaga i ofiara zasługują na pamięć i szacunek. Nadaje ich poświęceniu głębszy sens, wymiar uniwersalnej idei, jaką jest walka o wolność.