Sarmatyzm był ideą, która jednoczyła polską, litewską oraz ruską szlachtę. Według tej niej polska szlachta miała się wywodzić od wojowniczego ludu Sarmatów, który w starożytności słynął z niezwykłej waleczności. Miało to świadczyć o rzekomej wyższości szlachty nad innymi stanami oraz przewadze ustroju demokracji szlacheckiej nad innymi systemami rządów. Sarmaci cenili swoją „złotą wolność” (której elementami były liberum veto i wolna elekcja), a za swoje wartości uznawali patriotyzm, honor, męstwo oraz pracowitość.
Sarmaci przedstawiali swoje państwo jako „przedmurze chrześcijaństwa” – pierwszą linię obrony przed wrogami tej religii.
Wzorem dobrze prowadzonego życia był szlachcic prowadzący własne gospodarstwo lub folwark, żyjący harmonijnie i z umiarem. Ważną cechą była gościnność, a uroczystości, na których podejmowano gości, przebiegały według określonych ceremoniałów – było to związane z teatralizacją życia społecznego.
Później w życiu sarmackim uwidoczniły się inspiracje orientalizmem i wzorowanie swojego ubioru na kulturze wschodu – tureckiej lub perskiej.
Klęski wojenne i pogłębiający się kryzys wewnętrzny państwa polsko-litewskiego bardzo wyraźnie zadawały kłam ideologii Sarmatów i ich wyolbrzymionych przekonaniom o sobie samych.