Jak autorka nawiązuje do programu pozytywistycznego w powieści? Jakie kluczowe frazy pojawiają się w tekście? W jakich okolicznościach?
W Nad Niemnem symbolem pracy jest legenda o Janie i Cecylii oraz ich grób. Ich historia stanowi mit o herosach kulturowych – objaśnia postawę życiową i tłumaczy, jak ważna jest praca na roli. Opowieść o Janie i Cecylii jest odpowiedzią na pytania, dlaczego żyją w taki sposób.
Jan i Cecylia wyznawali następujące wartości:
– praca – pracą własnych rąk wykarczowali las, ciężko pracowali, dzięki temu ziemia obficie ich wynagradzała w plony.
Bohaterem, który najmocniej reprezentuje program pozytywistów jest Witold Korczyński:
– czerpie z pracy radość i satysfakcję
– realizuje hasło pracy u podstaw – pomiga najuboższym – uświadamia Bohatyrowiczów, np. uczy obsługi maszyn
– realizuje hasło pracy organicznej – chce połączyć interesy dworu i zaścianka,
– działa dla odra ogółu – utylitaryzm,
– popiera emancypację kobiet – akceptuje decyzję Justyny.
Praca w powieściach pozytywistycznych była ukazywana jako ogromna wartość, która świadczy o jednostce. Ludzi pracujących w literaturze ukazywano z wielkim szacunkiem. Z pojęciem pracy łączą się dwa hasła epoki realizowane w literaturze:
– praca organiczna – przekonanie, że społeczeństwo to jeden wielki organizm i tylko współpraca organów – grup społecznych – może przyczynić się do jego rozwoju. Wszelkie niezgodności, wystąpienia, konflikty traktowano jako choroby organizmu i podejmowano z nimi walkę.
– praca u podstaw – pozytywiści musieli zająć się edukacją najniższych warstw.
Polscy pozytywiści głosili ideę ewolucjonizmu – należało pracować, by awansować na wyższy poziom rozwoju. Rozwinięte społeczeństwo to społeczeństwo zamożne. Powstał nowy rodzaj patriotyzmu – prawdziwy patriota to człowiek pracujący dla dobra ojczyzny. Głoszono hasła emancypacji kobiet – często samotne kobiety z dziećmi pozbawione środków do życia, więc matki musiały podjąć pracę, by zaspokoić podstawowe potrzeby.
Światopogląd ludzi II połowy XIX wieku był naznaczony pragmatyzmem. Podstawowe założenia sformułował August Comte, a John Mill rozwinął teorię i stworzył utylitaryzm. Zgodnie z tą zasadą uważano, że tylko to jest dobre, co przynosi pożytek społeczeństwu, dlatego też działania każdego człowieka powinny być skierowane w stronę nauczania, wychowywania.