Sposoby zapoznawania czytelnika z problematyką tekstu:
– refleksja o opisowym charakterze (Świętochowski, Chmielowski);
– śmiałe tezy lub konstatacje (Orzeszkowa).
Elementy przyciągające uwagę i zachęcająco do przeczytania całości:
– sformułowania wartościujące (np. „najdroższe”);
– wyliczenia (np. „Niezgrabność, roztargnienie, zamyślenie, pochmurna melancholia lub bachusowa wesołość, brak pojęcia praktycznej strony życia […], pewna miękkość charakteru […], pewna lekkość usposobienia, brak stałych przekonań i zasad […]”.);
– nawiązanie do wydarzeń historycznych (np. „Absolutne równouprawnienie Żydów z innymi klasami ludności staje dziś przed nami w tym samym świetle, w jakim przed oczami mężów stanu obradujących na Czteroletnim Sejmie stanęło równouprawnienie mieszczan”.);
– zaimki sugerujące wspólne doświadczenie (np. „nasze”);
– powtórzenia (np. „Wszystkie prace dla wszystkich, wszystkie społeczne godności dla wszystkich, wszystkie drogi, cele i narzędzia dla wszystkich, wszystkie nade wszystko, o, nade wszystko źródła oświaty dla wszystkich […]”.).
| Tekst | Sposoby podsumowania rozważań, formułowania wniosków i opinii |
| Aleksander Świętochowski „My i wy” | – odwołanie się do argumentów przedstawionych w tekście;– podkreślenie emocjonalności tematu; |
| Piotr Chmielowski „Utylitaryzm w literaturze”: | – apel skierowany do artystów;– wskazanie, jakie cechy powinna mieć postawa artysty;– tryb rozkazujący;– podkreślenie roli codzienności w twórczości artystycznej; |
| Eliza Orzeszkowa „O Żydach i kwestii żydowskiej” | – wyrażenie osobistej opinii i nadziei;– podkreślenie prezentowanego stanowiska przy pomocy powtórzeń („wierzę”);– życzliwy charakter podsumowania odwołujący się do dobrej woli społeczeństwa; |
| Eliza Orzeszkowa „Kilka słów o kobietach”: | – podsumowanie poglądów na temat roli kobiet;– podkreślenie głównej roli kobiety, tj. człowieka;– wniosek w formie rady („[…] kobieta powinna posiadać i używać takiejże siły moralnej i umiejętności, jakie w logicznym życiu posługują mężczyźnie”.). |
Świętochowski i Chmielowski tworzą rozbudowane wstępy o charakterze refleksji. Natomiast Orzeszkowa we wstępach przedstawia tezę lub konstatacje (stwierdzenie jakiegoś faktu, np. na podstawie obserwacji).
Elementy przyciągające uwagę odbiorcy oraz zachęcające go do dalszego czytania mają przede wszystkim charakter emocjonalny, podkreślający istotność tematu, tworzący poczucie wspólnego doświadczenia. To wszystko ma na celu zainteresować odbiorcę, wywołać w nim ciekawość.
Każdy tekst podsumowany jest przy użyciu innych środków i metod. Wszystkie jednak mają za zadanie wzbudzić refleksje, podkreślić istotność tematu, zachęcić do przyjęcia prezentowanego stanowiska.