Józef Supiński, uznawany za „ojca polskiej socjologii”, swoje poglądy wyłożył w dziełach Myśl ogólna fizjologii powszechnej i Szkoła polska gospodarstwa społecznego. Interesował się społecznymi uwarunkowaniami jednostki ludzkiej i jej natury. Wprowadził podział tworów społecznych na organiczne i mechaniczne, a większą wagę przyznawał tworom naturalnym. Podjął również próbę klasyfikacji grup społecznych.
Ludwik Gumplowicz popularność międzynarodową uzyskał dzięki pracom na temat walki ras, konfliktu społecznego jako źródła powstania państwa, funkcji państwa czy zadań socjologii jako nauki. Uważał, że zadaniem socjologów jest wykrywanie przyrodniczych praw życia społecznego. Według niego ludzkość rozwijała się w wyniku starć między pierwotnymi i obcymi sobie hordami i w rezultacie powstały coraz większe i coraz bardziej złożone społeczności.
Leon Petrażycki jest autorem dzieł: Zarys filozofii prawa, O pobudkach postępowania i istocie moralności i prawa oraz Wstęp do nauki prawa i moralności. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości kierował pierwszą polską katedrą socjologii na Uniwersytecie Warszawskim. Według niego porządek społeczeństwa sprawia, że żyjąc w zbiorowości, rozwijamy się jako ludzie i możemy realizować swoje potrzeby. Prawo i moralność uważał za element tego porządku. Według Petrażyckiego prawo nie jest tylko językowym sformułowaniem zapisów ustawowych, lecz także swoistym stanem psychologicznym, szczególną emocją.
Florian Znaniecki jest autorem humanistycznej socjologii indukcyjnej, którą wyłożył między innymi w pracy Socjologia wychowania. Uważał, że istotnym składnikiem faktów społecznych są postawy ludzkie. Stworzył koncepcję czterech układów społecznych: czyny społeczne, stosunki społeczne, osobowości społeczne i grupy społeczne. W późniejszym okresie dokonał rewizji swoich poglądów i wprowadził podział na: stosunki społeczne, role społeczne, grupy społeczne i społeczeństwa. Dążył również do rozwiązania kluczowych problemów socjologii narodu, jego powstania, cech, różnic między narodem i ludem. Znaniecki krytykował powszechną definicję socjologii jako nauki o społeczeństwie. Uważał ją za naukę o kulturze, które funkcją jest badanie systemów interakcji społecznych. Dla niego rzeczywistość społeczna to rzeczywistość kulturowa. W rzeczywistości tej istnieją głównie wartości, a socjolog może ten świat zrozumieć, stosując współczynnik humanistyczny.
Bronisław Malinowski jest autorem prac: Agronauci Zachodniego Pacyfiku, Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji czy Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich. Jego dzieła zapoczątkowały tzw. szkołę funkcjonalną w naukach społecznych, której istotą były badania terenowe i ujmowanie kultury w jej pełnej dynamice. Malinowski postulował, aby celami antropologa badacza były uchwycenie poglądu tubylca na świat widzianego jego oczyma, znalezienie typowych sposobów myślenia i odczuwania oraz zrozumienie, co się za nimi kryje.
Maria Ossowska zajmowała się zagadnieniami moralności jako teoretyk i jako socjolog. Napisała między innymi Podstawy nauk o moralności czy Socjologię moralności.
Stanisław Ossowski zajmował się problematyką sztuki, narodu, struktury społecznej, formami życia społecznego, urbanistyką i nauką. Jego praca Struktura klasowa w społecznej świadomości została przetłumaczona na wiele języków.
Efekty zastosowań socjologii i badań socjologicznych można zaliczyć do trzech kategorii:
· budzenie, ujawnianie uprzednio niedostrzeganej problematyki;
· wskazywanie na możliwości wywoływania skutków długofalowych;
· wskazywanie bezpośrednich, a dotąd nieznanych możliwości zastosowawczych.