Myśl oświeceniową wyróżnia:
· krytycyzm,
· wiara w potęgę rozumu, postęp, budowę lepszego społeczeństwa,
· wiara w odkrycie zasad i reguł rządzących rzeczywistością społeczną i światem.
Oświecenie różni się od wcześniejszych epok zwłaszcza silnym optymizmem dotyczącym postępu społecznego i gospodarczego oraz naciskiem na siłę rozumu. Cechy myśli oświeceniowej widoczne są w rodzących się w tych czasach nurtach, takich jak:
· liberalizm gospodarczy – wiara w autonomię rynkową,
· kapitalizm – system ekonomiczny polegający na pomnażaniu kapitału, skupiony wokół rozwijających się przedsiębiorstw,
· ateizm – negacja wiary religijnej; w oświeceniu bierze się on z wiary w rozum i jednostkę,
· deizm – negacja wiary w sprawczość Boga poza stworzeniem świata, Bóg jako twórca nieingerujący w bieg rzeczy.
Rozwój nauk szczegółowych i postępujące odkrycia wzmacniają przekonanie myślicieli, że postęp będzie następował dalej oraz przynosił nowe odkrycia. Powoduje to również silną wiarę w ludzkie możliwości, kult rozumu w przeciwieństwie do kultu doświadczenia związanego z irracjonalną częścią człowieka, który rozwijał się na przykład w epokach, w których wiara odkrywała większą rolę niż nauka.