Zabory Polski i próba wyniszczenia państwowości polskiej doprowadziły do pojawienia się w literaturze motywów narodowowyzwoleńczych oraz debaty nad tym, jaką postawę powinno przyjąć się w walce o wyzwolenie kraju spod zaborów i jaką rolę odgrywa naród polski w walce z imperializmem europejskich mocarstw. Tematykę te porusza Adam Mickiewicz w „Dziadach części III”, odwołując się do koncepcji mesjanizmu i przedstawiając naród polski jako naród uciśniony, ale również wybrany, naród – wybawiciela, który cierpi za innych. Juliusz Słowacki w „Kordianie” proponuje aktywną walkę, nawet jeśli jest ona z góry skazana na porażkę. W wierszu „Reduta Ordona” Adam Mickiewicz przedstawia bohaterski czyn dowódcy reduty, który wysadza się w powietrze razem ze szturmującymi pozycje jego oddziału Rosjanami. Jego poświęcenie jest przykładem bezgranicznego oddania w walce o wolność narodu.
Wskazani autorzy tworzyli w epoce romantyzmu. Ich dzieła zawierają wiele elementów charakterystycznych dla utworów literackich z tej epoki. Zrywy narodowowyzwoleńcze były charakterystycznym elementem epoki romantyzmu i przedmiotem wielu dzieł literackich, między innymi dramatów Słowackiego i Mickiewicza.