Przyczyną powstawania monsunów są różnice pomiędzy temperaturą wody i lądu. Latem kontynent azjatycki nagrzewa się szybciej, a Ocean Spokojny – wolniej.
To powoduje powstawanie rozległego niżu nad lądem, ponieważ ciepłe powietrze unosi się w tym miejscu. Nad wodą konwekcja ciepłego powietrza jest mniejsza, dlatego panuje tam wyższe ciśnienie. W wyniku tych różnic powstaje wiatr wiejący od wyżu (od morza) do niżu (w kierunku lądu). Wiatr ten przynosi wilgotne powietrze znad oceanu, co wiąże się z występowaniem silnych opadów.
W przypadku monsunu zimowego jest odwrotnie. Niż baryczny tworzy się nad Oceanem Spokojnym (który wolniej traci ciepło), a wyż – nad kontynentem. Wiatr wieje od lądu w stronę morza. Jest suchy i przynosi słoneczną pogodę.
Powstawanie monsunów jest ściśle związane z dwoma zjawiskami: konwekcją ciepłego powietrza i powstającym w jej wyniku ośrodkom niskiego ciśnienia. Różnice pomiędzy ciśnieniem powietrza nad lądem i oceanem są główną przyczyną tworzenia się monsunu zimowego i letniego.