Rozwój ruchu socjalistycznego wiązał się z coraz większą liczbą robotników na ziemiach polskich. Byli zatrudniani w fabrykach, hutach, kopalniach i podobnie jak na Zachodzie, ich warunki pracy były bardzo złe.
Pierwsza działalność socjalistów polskich – kółko socjalistów polskich w Petersburgu (1874 r.), założone przez Ludwika Waryńskiego
Utworzenie zasad Socjalno-Rewolucyjnego Stowarzyszenia Polaków w Warszawie, tzw. program brukselski:
Rewolucja społeczna,
Walka klas
internacjonalizm
1882 r. – pierwsza polska partia polityczna – Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat (Wielki Proletariat/I Proletariat) – marksizm, rozwinięcie programu brukselskiego, działalność rewolucyjna, odrzucono hasła jedności narodowej. Partia przeprowadziła kilkutysięczny strajk robotników w Żyrardowie, który zakończył się ustępstwami dla robotników. W wyniku aresztowań Ludwik Waryński został zesłany na Syberię.
II Proletariat — na czele Ludwik Kulczycki, krótka działalność
Utworzenie Polskiej Partii Socjalistycznej – 1892 r.
Utworzenie Związku Robotników Polskich – Julian Marchlewski. Członkowie tego ruchu zasilili potem szeregi PPS-u i socjaldemokracji.
Ludwik Waryński studiował w Petersburgu, gdzie zapoznał się z socjalistami. Wstąpił do polskiego kółka socjalistycznego, a po powrocie do Warszawy zaczął organizować organizacje socjalistyczne na ziemiach polskich. Po wykryciu działalności przez władze carskie musiał udać się na emigrację. Ostatecznie został aresztowany w 1883 r. Zmarł na gruźlicę w młodym wieku – mając 33 lata.