Klęska powstania styczniowego przyniosła zmiany światopoglądowe. Do głosu doszli pozytywiści, wraz ze swoim stoicyzmem i spokojem. Naczelnymi hasłami nowego nurtu były: praca organiczna oraz praca u podstaw. Całkowicie zarzucono myśli o organizowaniu kolejnych powstań, w zamian za to uważano, że naród powinien wzmocnić się pracą całego społeczeństwa.
Pozytywiści zakładali równouprawnienie wszystkich grup społecznych, które odtąd miały współdziałać na korzyść rozwoju narodu polskiego, ważna była edukacja, wdrażana od najmłodszych lat i nawet u najbiedniejszych warstw. Podstawą rozwoju miało być podążanie za nowoczesnością – stawiano na modernizację rolnictwa, przemysłu, transportu, komunikacji.
Społeczeństwo polskie miało być mocne ekonomicznie i gospodarczo, porównanie do żywego organizmu, który, aby dobrze funkcjonować, musi mieć sprawne wszystkie organy – stąd praca organiczna.
Działalność:
W zaborze rosyjskim:
Czasopismo warszawskie Przegląd Tygodniowy Życia Społecznego, Literatury i Sztuk Pięknych,
Działalność Aleksandra Świętochowskiego, Bolesława Prusa, Piotra Chmielowskiego
Powstanie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie
Powstanie Szkoły Handlowej
W zaborze pruskim:
liczne stowarzyszenia, organizacje dla elit i dla chłopów, np. Centralne Towarzystwo Gospodarcze, Centralny Związek Towarzystw Przemysłowych
Polskojęzyczna prasa – Dziennik Poznański, Gazeta Toruńska
W Galicji – legalna i szeroko zakrojona działalność towarzystw patriotycznych, ale najgorsza sytuacja ekonomiczna.
Utworzenie Towarzystwa Przyjaciół Oświaty, Macierzy Szkolnej, Towarzystwa Szkoły Ludowej, Akademii Umiejętności.
Tworzono spółdzielcze Kasy Zaliczkowe, działały: Towarzystwo Kółek Rolniczych i Bank Rolny.
Działalność Franciszka Stefczyka – spółdzielcze kasy kredytowo-oszczędnościowe.
Franciszek Stefczyk był krakowskim nauczycielem oraz ekonomistą, który zasłynął jako twórca „Kas Stefczyka”. Prowadził działalność społeczną, wpisującą się w idee pozytywistyczne. Jego „Kasy...” pozwalały na wzięcie pożyczki na cele modernizacji gospodarstwa lub przedsiębiorstwa, co przekładało się później na zwiększone zyski. Pierwsza tego typu placówka została założona w Czernichowie pod Krakowem i wzorowała się na spółdzielniach tego typu zakładanych w Austrii przez Friedricha Raiffeisena. Działalność Stefczyka poprowadziła go do polityki – stał się członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego.