„Potop” jako powieść historyczna:
– świat przedstawiony: XVII–wieczna Rzeczypospolita w czasie konfliktu ze Szwedami;
– narracja trzecioosobowa, narrator wszechwiedzący;
– przedstawienie obyczajów opisywanej epoki;
– wierne oddanie relacji pomiędzy postaciami, które decydują o losach kraju;
– archaizacja języka (np. w dialogach, narracji, opisach);
– nacisk na wątek walki z najeźdźcą;
– występowanie bohaterów autentycznych (np. Paweł Jan Sapieha, król Jan Kazimierz, Stefan Czarniecki);
– przedstawienie wydarzeń historycznych (np. obrona Rzeczypospolitej przed Szwedami, zdrada Radziwiłła, uratowanie Jasnej Góry);
– wprowadzenie postaci i wątków fikcyjnych (np. Andrzej Kmicic, Onufry Zagłoba);
– maska historyczna: miłość do ojczyzny i jedność społeczeństwa są nadzieją na lepszą przyszłość dla kraju.
Powieść historyczna:
– fabuła umieszczona w historycznej przeszłości;
– narrator wszechwiedzący w trzeciej osobie liczby pojedynczej;
– przedstawia realia konkretnej epoki;
– stylizacja archaiczna języka;
– występowanie bohaterów i wydarzeń historycznych i fikcyjnych;
– maska historyczna umożliwia ocenę aspektów życia współczesnego.