| Ocena kultury sarmackiej Henryka Sienkiewicza | Przykłady |
| – brak jednoznacznego stosunku;– wskazanie zalet: patriotyzm, odwaga, umiejętności walki, szacunek do tradycji, wiara w Boga, zjednoczenie;– wskazanie wad: samowola, pijaństwo, skłonność do sporów. | – samowola Kmicica w Lubiczu, pijaństwo;– bójka z Butrymami, spalenie Wołmontowicz;– kapitulacja szlachty pod Ujściem;– poddanie Polski Szwedom;– postać Zagłoby;– przemiana Kmicica;– obrona Jasnej Góry;– zjednoczenie i odparcie wroga. |
Sarmatyzm to ruch społeczno–obyczajowy. Początkowo był pozytywny, lecz czas wpłynął na niego negatywnie. Sarmaci nie wywiązywali się z obowiązków wobec ojczyzny, przedkładając nad nie własne interesy i przywileje, blokowali reformy. W dużym stopniu przyczyniło się to do upadku I Rzeczypospolitej.
Henryk Sienkiewicz przedstawił kulturę sarmacką w sposób niejednoznaczny. Wskazuje zarówno ich wady, jak i zalety.