Formy przetrwalnikowe pozwalają bakteriom przetrwać niesprzyjające warunki środowiskowe. Zmniejszone zostaje tempo metabolizmu i bakteria przechodzi w stan anabiozy, czyli życia utajonego, w której może przetrwać nawet 30 lat. Po tym czasie bakteria może przerwać stan anabiozy, ponieważ zachowuje zdolność ponownego uruchomienia wszystkich funkcji życiowych.
Bakterie zasiedlają głównie gleby oraz zbiorniki wodne, można je również znaleźć na powierzchni i wewnątrz ciał innych organizmów, w postaci symbiontów lub pasożytów. Mogą też zamieszkiwać środowiska ekstremalne, jak gorące źródła czy pokrywy lodowe. Wykształciły one wiele struktur komórkowych czy mechanizmów fizjologicznych, które pozwalają na przystosowanie się do zmiennych i niekorzystnych warunków otoczenia.
Do form przetrwalnikowych zaliczamy cysty i endospory. Cysty powstają poprzez odwodnienie i otoczenie komórki grubą ścianą. W przypadku powstawania endospor, komórka dzieli się na dwie nierówne części, z których mniejsza otacza się nową, grubą ścianą, jest to endospora. Gdy ona dojrzeje, pozostała część komórki ulega degeneracji.