Schyłek wieku XIX to kryzys mieszczańskiej obyczajowości, symbolem staje się człowiek o niewysokich horyzontach, z nadwagą – filister. Właśnie takich mieszczan ukazała Zapolska – filistrów o podwójnej moralności. Jednak nie zawsze tak było wcześniejsza epoka – pozytywizm – ukazywała mieszczaństwo jako warstwę, która wierzyła w ideał pracowitości. Poniżej przedstawię, jak różniły się spojrzenia na mieszkańców miast w Moralności Pani Dulskiej oraz Lalce Bolesława Prusa.
W Lalce mieszczaństwo to bardzo liczebna i zróżnicowana grupa, są to ludzie o różnych narodowościach, różnego wyznania i różnym poziomie wykształcenia. Jednym z przedstawicieli mieszczan jest stary Jan Mincel – prowadził sklep, zatrudniał subiektów, swoją pracą dorobił się majątku, dużo wymagał od siebie i od innych, dbał o czystość, widział wartość w oszczędzaniu pieniędzy. Wszystkie wymienione cechy godne są naśladowania. Przedstawicielem młodszego pokolenia jest Stanisław Wokulski, który wierzy w te same ideały, co Jan Mincel, ma nadzieję, że dzięki swojej ciężkiej pracy zostanie doceniony. Nigdy nie odmawia pomocy, działa więcej na rzecz dobroczynności niż chwaląca się tym arystokracja. A jednak mimo sukcesów i ciężkiej pracy nie zostaje uznany za równego warstwie szlacheckiej.
Pod koniec XIX wieku wydaje się, że w warstwie mieszczańskiej nie zostało nic z ideałów pracowitości. Bohaterowie Dulskiej martwią się tylko o to, aby żyć wygodnie i utrzymywać status quo. Może się wydawać, że dla Dulskiej ważną wartość stanowi oszczędzanie, jednak w jej wydaniu przyjmuje ono postać karykaturalną i dotyka każdej sfery życia, samej rodziny, a także gości, którym podawanie ciepłej kolacji to zbytek. Postaciom z dramatu Zapolskiej brakuje także wrażliwości i empatii wobec innych, liczy się tylko własny interes i zewnętrzna przyzwoitość.
Mieszczaństwo przez wiek XIX przyjmowało różne oblicza, poczynając od ideału pracowitości, pracy u podstaw i oszczędzania ta warstwa przeszła drogę, w której dawne ideały zniknęły. W miejsce wartości pojawiły się ich groteskowe odpowiedniki: oszczędność stała się skąpstwem; pracowitość – zyskiem; pomoc innym – pretekstem do osiągnięcia uznania w oczach innych.
Tworząc wypowiedzi pisemne pamiętaj o zachowaniu kompozycji. Zacznij od wstępu, gdzie umieścisz temat wypowiedzi, tezę lub pytanie problemowe. Następnie w rozwinięciu posługując się argumentami i przykładami, rozwiń problem zawarty we wstępie. Zakończenie to miejsce na podsumowanie rozważań.