Świadomość etniczna Kozaków zaporoskich budziła głównie w wyniku ich niezadowolenia z prowadzonej w stosunku do nich polityki – bądź jeśli byli nieusatysfakcjonowani z postępowań Polaków. Walnie do pobudzenia świadomości etnicznej przyczynił się tzw. Złoty pokój na Ukrainie, kiedy to w wyniku panującego w tym regionie okresu pokoju zaczęto wprowadzać tam prawa feudalne, a właścicielami włości i egzekutorami pańszczyzny wobec Kozaków stali się spolonizowani panowie ukraińscy bądź polska magnateria.
Kozacy zaczęli także utożsamiać się z religią prawosławną, w obronie której Chmielnicki później argumentował swoje powstanie.