Oświeceniowy racjonalizm to pogląd wyróżniający przekonanie o wyższości rozumu nad wiarą, który daje człowiekowi możliwość rozróżniania prawdy i fałszu. Racjonalizm jest widoczny we wszystkich niemalże oświeceniowych utworach na czele z bajkami i satyrami. Opierały się one na przekonaniu o niezmienności w naturze pewnych zjawisk, które można przedstawić w sposób rozmowy. Dlatego w bajkach prezentowano typowe cechy ludzkie we wcieleniach zwierzęcych i psychologiczną analizę ich dobrych i złych stron, wyłaniających się z poszczególnych utworów. Podobny mechanizm wykorzystują satyry, które biorą na warsztat prawdziwe cechy ludzkie i piętnują je w logiczny sposób. Wykorzystują konkretne przykłady potwierdzające słuszność twierdzenia.
Racjonalizm wywodzi się od Kartezjusza. Według tej zasady należy odrzucić wszelkie przesądy, uprzedzenia, zabobony i pozaziemskie ingerencje.