Dualizm gospodarczy w Europie XVI wieku polegał na różnicach w przemianach gospodarczych regionów na wschód i na zachód od Łaby, czyli pomiędzy Europą Zachodnią a Środkowo-Wschodnią. Na Zachodzie nastąpił rozwój gospodarczy w miastach, a największe znaczenie gospodarcze, kulturowe i polityczne mieli mieszczanie, dzięki którym rozwijał się handel, nowe formy produkcji oraz usługi pieniężne. Nastąpił szybki rozwój miast, przy jednoczesnym spadku znaczenia i zubożeniu szlachty, która często ulegała deklasacji. Pojawiła się nowa forma gospodarowania – krótkoterminowe dzierżawy ziem. Poddaństwo chłopów zanikło, stali się ludźmi wolnymi, którzy nierzadko się wzbogacali. Wśród nich nasiliło się zjawisko zróżnicowania społecznego.
Odmienna sytuacja była w Europie Środkowo-Wschodniej, gdzie miasta i mieszczanie mieli małe znaczenie, nastąpił powrót do poddaństwa chłopów, a gospodarka szlachecka była oparta na pańszczyźnie. Szlachta wzbogacała się – nie dzierżawiła ziem, lecz tworzyła folwarki, gdzie produkowała zboże eksportowane później do Zachodniej Europy. Nowe formy produkcji i usług pieniężnych dotarły na tereny z dużym opóźnieniem.
Pod pojęciem dualizmu rozumiemy istnienie obok siebie dwóch odrębnych zjawisk, nurtów.