Pryncypat był ustrojem charakteryzującym się kumulacją władzy w rękach jednego człowieka przy jednoczesnym pozorze zachowania tradycji republikańskich. Jego funkcjonowanie przyjmuje się na okres pomiędzy 27 r. p.n.e. a 284 r. n.e. Jego nazwa pochodzi od tytułu princeps senatus, czyli pierwszego senatora z listy cenzorskiej, który podczas obrad miał pierwszeństwo wypowiadania się.
Ten tytuł princepsa został przejęty przez Oktawiana Augusta i miał się stać podstawową nazwą sprawowanej przez niego i jego następców funkcji. Nie dawał on jednak prawnie władzy nad państwem. Formalnie to skumulowane w jego rękach urzędy republikańskie były legalną podstawą dla jednowładztwa, zachowywano więc w ten sposób pozory istnienia republiki. Cały czas istniał też senat, chociaż jego rola ograniczyła się jedynie do opiniowania postępowania princepsa i nie miał on już realnej władzy politycznej.
Pryncypat był wczesną formą Cesarstwa Rzymskiego, w której starano się zachować pozory istnienia republiki, a władca tytułowany był princepsem, jego władzę zapewniały jednak skumulowane w jego rękach urzędy republikańskie.