Pierwszymi królami Rzeczypospolitej wybranymi w wolnej elekcji byli:
Henryk Walezy – pochodził z Francji, podczas wolnej elekcji jego największym rywalem był cesarz Maksymilian II Habsburg. Za jego wyborem opowiadali się senatorowie, a sprzeciwiała szlachta protestancka i ruch egzekucyjny. Obawiano się, że będzie rządził przy wsparciu możnowładców i Kościoła. Podczas jego wyborów głosowało około 40 tys. szlachty.
Stefan Batory – książę Siedmiogrodu, mąż Anny Jagiellonki, siostry Zygmunta Augusta. Został wyłoniony w podwójnej elekcji, jego rywalem był cesarz Maksymilian II, którego wybrali senatorowie, a prymas ogłosił królem. Zwolennikami Batorego była szlachta pod przewodnictwem Mikołaja Sienickiego i Jana Zamoyskiego, która doprowadziła do jego koronacji w wyniku pospolitego ruszenia. Z czasem głosujący na cesarza również przeszli na stronę księcia, który z jedynym mocnym oporem spotkał się w Gdańsku, gdzie użył siły zbrojnej.
Zygmunt Waza – syn króla Szwecji, wybrany podczas podwójnej elekcji, przeciwnik arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. Waza został wybrany przez stronnictwo antyhabsburskie: szlachtę i prymasa Polski Stanisława Karnkowskiego. Ostateczne rozstrzygnięcie przyniosła wygrana bitwy pod Byczyną, gdzie starły się wojska arcyksięcia i hetmana Zamoyskiego.
