Charakterystyka świata przedstawionego „Nad Niemnem” jako utworu realistycznego:
– narracja trzecioosobowa;
– przewaga dialogu – element służący charakterystyce bohaterów i nadaniu tempa utworowi;
– zindywidualizowany język postaci, np. styl wypowiedzi Benedykta;
– obiektywny sposób ukazania postaci – opisy przeżyć wewnętrznych i przemyśleń bohaterów;
– autentyczne opisy miejsc i sytuacji – odzwierciedlenie rzeczywistości;
– zasada prawdopodobieństwa i typowości;
– oddanie realiów i problemów rzeczywistości – nierówności społeczne;
– autentyczna perspektywa czasowa – konkretne daty i wydarzenia;
– podwójna perspektywa czasowa – czas teraźniejszy od czerwca do sierpnia około 20 lat po powstaniu styczniowym, czas przywoływany to historia Jana i Cecylii (XVI w.), najazd Szwedów (XVII w.), epoka napoleońska (XIX w.), powstanie styczniowe (1963 r.);
– ograniczone miejsce akcji – okolice nad Niemnem: Korczyn, Bohatyrowicze, Osowce, Olszynka, Wołoszczyzna;
– panorama społeczeństwa – młode i stare pokolenie służą do ukazania problemu nierówności społecznych;
– rozbudowana i wielowątkowa fabuła.
Cechy powieści realistycznej:
– narracja w trzeciej osobie liczby pojedynczej;
– jak najdokładniejsze opisywanie rzeczywistości;
– brak emocjonalnego stosunku do zdarzeń i postaci;
– obiektywizm;
– fabuła skonstruowana w sposób przyczynowo–skutkowy;
– ukazanie jak największego prawdopodobieństwa względem rzeczywistości;
– rezygnacja ze stylu wysokiego na rzecz bardziej pospolitego języka;
– ma wartości poznawcze, pozwala na analizę i wyciąganie wniosków;
– tematyka dotyczy najczęściej realnego życia;
– napisanie powieści poprzedzone długotrwałą obserwacją;
– nieschematyczni bohaterowie;
– zasada prawdopodobieństwa;
– rozbudowane opisy;
– ukazanie panoramy społeczeństwa;
– zachowanie chronologii wydarzeń.