| Kontrast między bohaterami/stylem życia | Omówienie |
| Marta Korczyńska – Justyna Orzelska | – Marta jest pracowita, a pochodzenie Justyny nie obliguje jej do pracy;– Justyna przyjmuje zaręczyny Jana Bohatyrowicza, a Marta odrzuca Anzelma Bohatyrowicza; |
| Andrzejowa Korczyńska – Starzyńska | Andrzejowa jest pełna smutku i żalu, żyje wspomnieniami o mężu, a Starzyńska jest pełna życia, którego nie chce marnować; |
| Jan Bohatyrowicz – Teofil Różycki | Jan odnajduje satysfakcję i szczęście w pracy, Teofil trwoni majątek i pogrążą się w dekadentyzmie; |
| Benedykt Korczyński – Witold Korczyński | Benedykt żyje zgodnie z tradycją, a Witold to pozytywista; |
| Benedykt Korczyński – Emilia Korczyńska | Benedykt jest pracowity i wykształcony, a Emilia jest egoistką i żyje marzeniami |
| Andrzejowa Korczyńska – Zygmunt Korczyński | Andrzejowa to patriotka żyjąca ideałami zmarłego męża, a Zygmunt to kosmopolita gardzący tym, co polskie |
| Kontrast między dworem i zaściankiem | Bohatyrowicze wytaczają proces o kawałek łąki, a Korczyńscy nie chcą odstąpić od nałożenia na nich opłaty |
| Rola kontrastu w „Nad Niemnem”:ukazanie stosunku autorki to przedstawianych idei;wartościowanie zaścianku szlacheckiego, pracy i patriotyzmu;krytykowanie dworu szlacheckiego, lenistwa i braku patriotyzmu. | |
Kontrast to zabieg stylistyczny, który polega na zestawieniu ze sobą pewnych zjawisk, rzeczy, postaci na zasadzie przeciwieństw. Pozwala to na podkreślenie cech opisywanego zjawiska, rzeczy, postaci.
Orzeszkowa wykorzystuje kontrast do przedstawienia własnego stosunku do opisywanych idei w powieści – wartościuje jedne, krytykuje drugie.