| „Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa | „Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz | |
| zróżnicowanie świata szlacheckiego | – dwór jest miejscem podupadającym;– zaścianek jest miejscem schludności i gospodarności;– mieszkańcy zaścianka są przywiązani do tradycji i przeszłości;– dobry gospodarz: Benedykt Korczyński;– pomoc dla gospodarza: Marta Korczyńska– zmuszeni do opuszczenia ojczyzny: Dominik Korczyński – nie tęskni za ojczyzną;– kobiety znudzone wsią: Emilia Korczyńska; | – dwór to miejsce, gdzie panuje ład i porządek;– zaścianek to miejsce, gdzie panuje nieład i ubóstwo;– mieszkańcy dworu stoją na straży przeszłości i kultury ludowej;– dobry gospodarz: Sędzia;– pomoc dla gospodarza: Wojski, Gerwazy;– zmuszeni do opuszczenia ojczyzny: Jacek Soplica – tęskni za ojczyzną;– kobiety znudzone wsią: Telimena; |
| motyw konfliktu | – konflikt Korczyńskich i Bohatyrowiczów – kończy go ślub Justyny Orzelskiej i Jana Bohatyrowicza; | – konflikt Sopliców i Horeszków – kończy go ślub Tadeusza Soplicy i Zosi Horeszkównej; |
| konstrukcja wątków miłosnych | – Zygmunt Korczyński – Justyna Orzelska – Jan Bohatyrowicz; | – Telimena – Tadeusz Soplica – Zosia Horeszkówna |
| kreacja przestrzeni | – utwór rozpoczyna się opisem widoku z dworu korczyńskich;– istotność pieśni i muzyki – słowa patriotycznych piosnek z powstania styczniowego;– utwór rozpoczyna się powrotem Witolda Korczyńskiego do domu; | – utwór rozpoczyna się opisem przyrody i dworu w Soplicowie;– istotność pieśni i muzyki – patriotyczny koncert Jankiela;– utwór rozpoczyna się powrotem Tadeusza Soplicy do domu; |
| – miejsce akcji – Litwa;– pora roku – lato;– opisy natury odzwierciedlają myśli i emocje bohaterów;– idylliczny i sielski obraz przyrody;– rzeka w pobliżu dworu; | ||
| kontrast między patriotami i kosmopolitami | – patriotami jest większość bohaterów, z wyjątkiem Zygmunta Korczyńskiego i Reofila Różyca, którzy są kosmopolitami;– strażnik przeszłości: Anzelm Bohatyrowicz; | – patriotami jest większość bohaterów, z wyjątkiem Telimeny i Hrabi, którzy są kosmopolitami;– strażnik przeszłości: Ksiądz Robak; |
| – wartościowanie patriotyzmu;– krytyka kosmopolityzmu; | ||
| obecność wątków historycznych | – powstanie styczniowe – postrzegane pozytywnie przez bohaterów; | – kampania napoleońska – bohaterowie wiążą z nim nadzieję wybuchu powstania na Litwie; |
Powieść Elizy Orzeszkowej jest bardzo podobna do dzieła Adama Mickiewicza. Łączy je przede wszystkim tematyka, konstrukcja fabuły, kreacja bohaterów, miejsce akcji, świat szlachecki, motyw konfliktu, wątek miłosny, kreacja przestrzeni i obecność wątków historycznych. „Nad Niemnem” i „Pan Tadeusz” mają wiele podobieństw, chociaż można znaleźć też kilka różnic, np. przedstawienie wartości dworu i zaścianka w obu utworach.