| Problematyka społeczna w „Nad Niemnem” | Omówienie |
| ocena społeczeństwa polskiego | – przedstawienie poszczególnych grup społecznych – nierówności społeczne;– negatywny obraz arystokracji;– pozytywny obraz ziemiaństwa i ludzi pracujących;– biedna szlachta (zaścianek) jako silnie zżyta z ziemią i naturą;– młode pokolenie jako świadome, wykształcone, samodzielne, uczciwe, pracowite;– starsze pokolenie jako zakorzenione w tradycji, żyjące dawnymi ideałami;– emancypacja kobiet – Maria Kirłowa i Justyna Orzelska; |
| patriotyzm | – należy pamiętać o przeszłości i darzyć ją szacunkiem;– powstanie styczniowe jako wyraz szacunku dla poległych i ich poświęcenia;– Mogiła powstańcza jako symbol narodowej jedności i siły; |
| praca | – najwyższa wartość, kryterium oceny człowieka;– dążenie do polepszenia sytuacji narodu poprzez pracę;– pozwala na rozwój, nadaje sens życiu, jest źródłem radości; |
| konflikt pokoleń | – konflikt Benedykta i Witolda – brak porozumienia w zakresie prowadzenia gospodarstwa;– konflikt Andrzejowej i Zygmunta – stosunek do ojczyzny i patriotyzmu;– konflikt Emilii i Justyny – odmienne postrzeganie szczęścia i sposobów dążenia do niego; |
Eliza Orzeszkowa w swoje powieści stara się ocenić stan społeczeństwa polskiego. W tym celu porusza aktualną problematykę społeczną, m.in. podziały i nierówności społeczne, konflikt pokoleń, pracę, patriotyzm. Pozytywnie ocenia to, co jest zgodne z wartościami pozytywistycznymi i na zasadzie kontrastu krytykuje odmienne postawy.