Hymn – gatunek literacki wywodzący się z czasów starożytnych. Tradycyjnie pieśń pochwalna ku czci bóstwa lub osoby. Był bardzo popularny w średniowieczu, kiedy dominowały utwory religijne. Przykładem takiego utworu jest Bogurodzica. W epoce oświecenia pojawiły się także hymny o tematyce patriotycznej (Hymn do miłości ojczyzny). Artyści Młodej Polski chętnie sięgali po tę formę, jednak używali często w odmiennym celu – aby ukazać cierpienia człowieka schyłku wieku, a nawet sformułować zarzuty wobec Boga. Hymn w tym okresie stracił swój pochwalny charakter. Przykładem takiego utworu jest Dies irae Jana Kasprowicza, stanowiący oskarżenie Boga przez Adama.
Sonet to gatunek liryczny wywodzący się z poezji włoskiej. Stał się bardzo popularny w epoce renesansu, kiedy tworzył je Petrarca i Szekspir. Forma ta była lubiana przez artystów romantycznych, na przykład Adama Mickiewicza (cykl Sonety krymskie). Charakterystyczną cechą sonetu jest specyficzna forma – 14 wersów, 2 strofy 4-wersowe i 2 strofy 3-wersowe. Początkowe zwrotki stanowią tradycyjnie opis, przedstawienie tematu, a dwie ostatnie zawierają refleksje na jego temat. Tematyka sonetu jest zazwyczaj świecka, często miłosna. Był on uznawany za symbol kultury dworskiej. Poeci Młodej Polski chętnie posługiwali się formą sonetu – Nie wierzę w nic Kazimierza Przerwy-Tetmajera, cykl Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach Jana Kasprowicza, Kowal Leopolda Staffa. Ciekawym przykładem jest przede wszystkim cykl Z chałupy Kasprowicza, w którym artysta wykorzystał tę tradycyjnie wyrafinowaną i arystokratyczną formę do przedstawienia realiów życia na polskiej wsi.
Powieść – jest to narracyjny gatunek literacki o rozbudowanej fabule, pisany prozą. Kompozycja jest elastyczna – może dzielić się na rozdziały, tomy, księgi. Rozwinęła się w epoce oświecenia, a jej przykładem jest twórczość Daniela Defoe, Jonathana Swifta i Ignacego Krasickiego. Wielką popularnością cieszyły się powieści, takie jak Ojciec Goriot Balzaka, Olivier Twist Dickensa czy Lalka Prusa w XIX wieku, kiedy pełniły one przede wszystkim rolę rozrywkową i były publikowane periodycznie w czasopismach. Modernizm przyniósł istotne zmiany w budowie powieści, która w tym okresie charakteryzowała się korzystaniem z wielu konwencji literackich (symbolizm, realizm, naturalizm, ekspresjonizm), pogłębioną analizę psychologiczną bohaterów, otwartością kompozycji, zaburzeniem chronologii, subiektywizmem i istotną rolą stylu literackiego. Przykładem powieści młodopolskiej są Chłopi Władysława Stanisława Reymonta.
Opowiadanie – jest to narracyjny gatunek literacki, charakteryzujący się elastycznością i pojemnością. Jest krótkie, ma prostą fabułę i dowolną strukturę, która odróżnia je od noweli, popularnej w epoce pozytywizmu (twórczość Sienkiewicza czy Prusa). Opowiadanie epoki Młodej Polski, podobnie jak powieść, charakteryzuje się wykorzystywaniem wielu konwencji literackich – symbolistycznej, impresjonistycznej, naturalistycznej i ekspresjonistycznej. Przykładem opowiadania z epoki jest Rozdzióbią nas kruki, wrony…Stefana Żeromskiego.
Dramat – to jeden z trzech rodzajów literackich. Wywodzi się z czasów antycznych i tradycyjnie dzielił się na komedię i tragedię. Klasyczny dramat, popularny na przykład w czasach oświecenia, dzielił się na 5 aktów, które z kolei składały się ze scen. Swoistej rewolucji tej formy dokonali romantycy, którzy porzucili tradycyjny podział na 5 aktów i zasadę trzech jedności oraz wprowadzili sceny monumentalne. Dramat romantyczny, gatunek synkretyczny, uważany był początkowo za niesceniczny. W epoce Młodej Polski twórcy kontynuowali eksperymentowanie z tą formą. Najbardziej znanym dramaturgiem tej epoki jest bez wątpienia Stanisław Wyspiański, którego słynne Wesele nawiązywało monumentalnymi scenami i elementami fantastycznymi do czasów romantycznych, zawierając przy tym wiele elementów realistycznych. Przykładem dramatu naturalistycznego jest z kolei Moralność Pani Dulskiej. Istotny wpływ na dramat tej epoki miała Wielka Reforma Teatru, której działacze postulowali ideę syntezy sztuk, czyli połączenia na scenie literatury, malarstwa, muzyki, tańca w jedną, spójną całość.
Gatunek literacki to forma utworu literackiego, która mieści się w kategorii rodzaju. Dzieli się na odmiany.