| Powieść tendencyjna | Powieść dojrzałego realizmu |
| uproszczona fabuła | rozbudowana fabuła |
| jeden dominujący wątek | wielowątkowość |
| uproszczony obraz świata | panorama obrazu świata |
| schematyczne kreacje bohaterów | pogłębione kreacje bohaterów |
| jednoznaczna ocena | zdroworozsądkowa ocena |
| narrator subiektywny | narrator obiektywny |
| słownictwo oceniające | indywidualizacja języka |
Powieść tendencyjna:
– uproszczony świat przedstawiony;
– ingerencja autora w świat przedstawiony;
– uproszczona fabuła;
– eksponowanie jednego głównego wątku;
– schematyczni bohaterowie;
– jednoznaczna ocena rzeczywistości;
– zasada mimesis;
– brak drastycznych scen;
– narrator trzecioosobowy wszechwiedzący i subiektywny;
– słownictwo oceniające.
Powieść dojrzałego realizmu:
– przedstawienie panoramy rzeczywistości;
– ukazanie konfliktów i procesów zachodzących w społeczeństwie;
– wierne przedstawienie środowiska;
– szczegółowe opisy przedstawianych realiów;
– rozbudowana i wielowątkowa fabuła;
– pogłębione kreacje bohaterów – cechy indywidualne, motywacja, przeżycia wewnętrzne;
– ocena przedstawianej rzeczywistości;
– realizm i stosowanie zasady mimesis;
– wszechwiedzący i obiektywny narrator trzecioosobowy;
– mowa pozornie zależna – przekazywanie myśli bohatera przez narratora;
– chronologia wydarzeń;
– indywidualizacja języka – język potoczny, środowiskowy.