| Autor | Utwór | Sposób i cel odwołania się do wydarzeń historycznych |
| Eliza Orzeszkowa | „Gloria Victis” | – nawiązanie do powstania styczniowego;– wyraz hołdu dla poległych;– podkreślenie ofiary walczących;– wskazanie słuszności poświęcenia dla ojczyzny;– baśniowy charakter – historia powstańców opowiedziana przez przyrodę, która była świadkiem wydarzeń; |
| „Nad Niemnem” | – nawiązanie do powstania styczniowego;– Mogiła jako symbol poległych;– kultywowanie pamięci o poległych, którzy oddali życie za ojczyznę;– historia opowiedziana przez Jana Bohatyrowicza Justynie Orzelskiej; | |
| Henryk Sienkiewicz | „Potop” | – przedstawienie czasów potopu szwedzkiego;– ku pokrzepieniu serc;– przedstawienie zjednoczenia narodu w obliczu zagrożenia;– ukazanie świetności Polski;– przypomnienie, że zwycięstwo i odrodzenie moralne narodu są możliwe pomimo klęsk;– osadzenie historii miłosnej Andrzeja Kmicica i Aleksandry Billewiczówny w tle historycznym; |
Eliza Orzeszkowa w swoich dziełach pielęgnuje pamięć o powstaniu styczniowym i składa hołd poległych. Henryk Sienkiewicz nawiązuje do historii w celu pokrzepienia serc.