| Utwór | Wymowa ideowa na podstawie kompozycji utworu |
| „Lalka” Bolesław Prus | – kompozycja klamrowa – nakręcanie lalek przez Rzeckiego;– porównanie ludzi do lalek;– los ludzi jest zależny od innych oraz otoczenia; |
| „Z legend dawnego Egiptu” Bolesław Prus | – kompozycja klamrowa – powtórzenie słów: „marne są ludzkie nadzieje”;– ludzkie marzenia i plany są niczym wobec wyroków losu;– człowiek jako marionetka w rękach losu; |
Kompozycja określa sposób ułożenia materiału, który składa się na dzieło literackie. Obejmuje: organizację świata przedstawionego, fabułę, układ wątków i motywów, kreację postaci, narratora. Wyróżnia się:
– kompozycję otwartą – interpretacja pozostawiona odbiorcy;
– kompozycję ramową – występowanie przynajmniej dwóch narratorów w utworze;
– kompozycję klamrową – na początku i końcu utworu pojawia się taka sama scena, motyw, chwyt stylistyczny, który tworzy klamrę spinającą całe dzieło;
– kompozycję szkatułkową – fabuła składa się z kilku odrębnych historii, które łączą się w pełen obraz;
– kompozycję zamkniętą – wszystkie elementy świata przedstawionego łączą się ze sobą w logiczny układ.