Patriotyzm łączony jest z miłością no ojczyzny, zaś nacjonalizm – miłością do narodu. Granica pomiędzy tymi dwoma pojęciami często bywa zatarta w państwach narodowych, a to m.in. za sprawą traktowania państwa jako „ojczyzny narodu”. Szowinizm jest przekonaniem o wyższości własnego narodu nad innymi. Szowinizm może oddziaływać na patriotyzm i nacjonalizm, wypaczając je i sprawiając, że ktoś, kto kocha swój kraj, może być postrzegany jako niebezpieczny obywatel danego państwa, nienawidzący wszelkich społeczeństw i narodów, nie licząc jego własnego. Kosmopolityzm stoi w pewnej kontrze do patriotyzmu, gdyż sprzeciwia się podziałom kulturowym, etnicznym czy państwowym. Kosmopolici uważają za swoją ojczyznę nie państwo czy naród, lecz cały świat.
Słowo „patriotyzm” ma grecko-łacińskie pochodzenie (od łac. patria – ojczyzna oraz gr. ismos – pogląd), „nacjonalizm” również (łac. natio – naród i gr. ismos – pogląd).