Po przekroczeniu przez Armię Czerwoną linii Bugu władze radzieckie uznały, że wyzwalane ziemie należą do Polski. Nie zamierzały jednak oddawać terenów zajętych w 1939 r.
Na wyzwolonej przez żołnierzy AK i Armii Czerwonej Lubelszczyźnie powołano Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Był to organ wykonawczy całkowicie zależny od Związku Radzieckiego, który m.in. zrzekł się na rzecz ZSRR terenów na wschód od Bugu. Pod władzą PKWN znajdowały się jedynie obszary między Bugiem a Wisłą.
PKWN działał na rzecz zdobycia poparcia w społeczeństwie. Robił to m.in. poprzez podział terenów należących do ziemian i uwłaszczenie chłopów. Jednocześnie walczył z przeciwnikami nowego ustroju za pomocą represji.
Czynniki, które ułatwiły komunistom przejmowanie władzy, to:
● obecność na terenach Polski Armii Czerwonej, która sprzyjała komunistom;
● postanowienia konferencji jałtańskiej, według których Polska miała pozostawać pod wpływami radzieckimi;
● przychylność licznej grupy społecznej – chłopów, którym przyznano ziemię.
Zdobywanie władzy przez komunistów wiąże się przede wszystkim z działalnością PKWN na wyzwolonych przez Armię Czerwoną terenach. Był to organ całkowicie zależny od ZSRR, co sprzyjało mu zdobywaniu pozycji. W umacnianiu władzy pomogło także poparcie części społeczeństwa.