Autor – Marian Kisiel – twierdzi, że nowa sytuacja estetyczna w literaturze powstałej po 1956 roku jest rezultatem buntu estetycznego, który wyraża niezgodę na tworzenie zaangażowanej literatury służącej socjalistycznemu systemowi. Chociaż wielu pisarzy początkowo system zwiódł (jak w przypadku Tadeusza Borowskiego czy zaangażowanych wierszy Wisławy Szymborskiej), szybko zauważono płytkość i fałszywość idei socjalistycznych. Skutki tego odkrycia były różnorodne, obejmujące aspekty destrukcyjne, takie jak samobójstwo Borowskiego i twórcze, jak zmiana drogi twórczej dokonana przez Wisławę Szymborską.
Bunt przeciw systemowi przyczynił się do nowej sytuacji estetycznej, której przejawem było odejście od estetyki realizmu socjalistycznego na rzecz awangardyzmu. W poezji można zidentyfikować cztery główne kierunki: moralizowanie, zainteresowanie lingwistyczne, kładzenie nacisku na wyobraźnię i czerpanie z tradycji. Natomiast w prozie po 1956 roku można dostrzec dwa główne nurty: zaangażowanie społeczne i polityczne oraz twórczość neutralną.
Nowa sytuacja estetyczna literatury po 1956 roku oznaczała przejście od ustalonych norm stalinowskich do buntu estetycznego, zaangażowania w sprawy społeczne, nowego światopoglądu i rewolucyjnego podejścia do rozmaitości jako siły napędowej literackiej zmiany. Nowa sytuacja estetyczna prowadziła do przekształceń zarówno w treściach literackich, jak i w samym podejściu do tworzenia i oceny dzieł literackich.