Dariusz Wojtczak podkreśla, że główna postać w antyutopii przechodzi proces dojrzewania psychicznego, zrozumienia, że otaczający świat, choć początkowo jawił się jako idealny, tak naprawdę nim nie jest. W przypadku Winstona Smitha, głównego bohatera powieści „Rok 1984” George’a Orwella, ten proces dojrzewania nastąpił podczas jego pracy w Departamencie Akt Ministerstwa Prawdy, gdzie przepisywał dokumenty historyczne. Zmienianie tych dokumentów zgodnie z aktualną linią Partii uświadomiło mu, że żyje w fałszywym państwie, gdzie pojęcie prawdy straciło swoje znaczenie. To doświadczenie doprowadziło do buntu bohatera (spotkania z Julią, prowadzenie pamiętnika, łamanie zasad Partii). Pomimo tortur i konfrontacji z największym lękiem – zjedzeniem przez szczury – Winston ulega, deklarując lojalność wobec systemu i stając się uprzedmiotowioną jednostką zharmonizowaną z resztą społeczeństwa, hołdującą Wielkiemu Bratu.
W „Małej Apokalipsie” Tadeusza Konwickiego, bohater-narrator, pisarz, stracił sens życia w socjalistycznym państwie. Początkowo był członkiem partii, ale został z niej usunięty. Nie znalazł również swojego miejsca wśród opozycjonistów. Jest indywidualistą, anonimowym bytem, rozczarowanym światem, którego nie postrzega jako idealnego, mimo propagandy sugerującej coś przeciwnego. Widzi hipokryzję tych deklaracji, dostrzega powszechne bezsensy i słabość zniewolonych ludzi. W nim rodzi się bunt, ale nie ma możliwości wyrażenia go poprzez twórczość ani działanie. Pomimo licznego namawiania do aktu samospalenia jako manifestacji buntu i niezgody na otaczający świat, bohater początkowo waha się, poszukując sensu życia i ucieczki od otoczenia. W końcu decyduje się na poświęcenie, chociaż nie jest przekonany co do słuszności tego czynu. Postawa i dylematy bohatera nadają mu jednocześnie charakterystykę zarówno komiczną, jak i tragiczną, a samospalenie staje się nie tylko aktorem odrzucenia świata, ale także samego siebie.
Zarówno Winston Smith w „Roku 1984”, jak i bohater „Małej apokalipsy” doświadczają odrzucenia otaczającego ich świata utopijnego. Ten motyw pełni istotną funkcję w obu powieściach, ukazując dramatyczne skutki konfliktu między jednostką a utopijnym porządkiem społecznym, prowadząc do aktów buntu, a jednocześnie do bolesnego uświadomienia sobie bezsilności i utraty własnej tożsamości.