Pod koniec XVIII i na początku XIX wieku, postawa działaczy edukacyjnych oraz Tadeusza Kościuszki wobec kwestii emancypacji kulturowej i obywatelskiej chłopów była wyjątkowo progresywna. Propagowali oni ideę głoszącą, że chłopi powinni mieć prawo do edukacji, wolności, sprawiedliwości i pełnego uczestnictwa w życiu politycznym.
Tadeusz Kościuszko był szczególnie zaangażowany w promowanie praw chłopów. W Uniwersale połanieckim pragnął uwłaszczenia chłopstwa i zwolnienia go z niewygodnych ciężarów pańszczyźnianych.Działacze edukacyjni tego okresu również podkreślali znaczenie oświeceniowych reform emancypacji chłopstwa. Hugo Kołłątaj był jednym z liderów Komisji Edukacji Narodowej, uważał, że edukacja jest kluczem do rozwoju społeczeństwa. Dlatego wprowadził szereg reform, które miały na celu zapewnienie dostępu do nauczania dla wszystkich, niezależnie od ich statusu społecznego.
W ramach walki o niepodległość Polski, Tadeusz Kościuszko, przywódca powstania, ogłosił Uniwersał połaniecki. Akt ten został proklamowany 7 maja 1794 roku i przewidywał zniesienie pańszczyzny, przyznanie chłopom praw do ziemi oraz równouprawnienie w sferze prawnej i społecznej.