Do mechanizmów zapobiegających samozapyleniu zalicza się:
· Samosterylność – zapylenie własnym pyłkiem nie skutkuje wytworzeniem nasion.
· Zróżnicowanie czasu dojrzewania słupków i pręcików – wyróżnia się przedsłupność i przedprątność. Nie dochodzi do samozapylenia, bo nie ma rozwiniętego drugiego elementu, który jest niezbędny do przeprowadzenia tego procesu.
· Heterostylię – pojawiają się dwa rodzaje słupków, krótkie lub długie, przez co blokowana jest możliwość samozapylenia.
Samozapylenie jest niekorzystne, ponieważ ograniczona zostaje możliwość rekombinacji genów.
Efektem takiego zjawiska jest nieprzystosowanie rośliny do pojawiających się przeszkód i utrudnień, co może spowodować szybkie obumieranie rośliny, a także jej potomków, ponieważ mają one ten sam zestaw genów i są narażone na te same zagrożenia.