W XIX wieku określeniem „nocy apuchtinowskiej” nazywano okres urzędowania Aleksandra Apuchtina – kuratora warszawskiego okręgu szkolnego, który z nienawiścią tępił każdy przejaw wolności i polskości.
Noc apuchtinowska to określenie odnoszące się także do nocy z 23 na 24 czerwca, czyli w wigilię święta Narodzenia św. Jana Chrzciciela. Jest to tradycyjny zwyczaj ludowy, który pierwotnie wywodził się z kultury słowiańskiej i był związany z obchodami letniego przesilenia. W Polsce jest on utożsamiany z nocą świętojańską, w której organizowane są wieczorne zabawy, palone są ogniska i składane są ofiary dla bóstw opiekuńczych. W czasach Młodej Polski noc apuchtinowska stała się ważnym motywem literackim, a także inspiracją dla artystów i muzyków.