Postęp techniczny (możliwość przepłynięcia oceanów, wynalezienie druku, wykorzystanie weksla itp.) oraz postęp duchowy (wyzwolenie jednostki z ograniczeń średniowiecza, humanizacja religii, laicyzacja życia, która wcale nie oznaczała dechrystianizacji.
Delumeau w wielu swoich pracach podkreślał, że opiewany powrót do starożytności nie miał wcale wielkiego znaczenia dla epoki. Był jedynie pozornym powrotem, była to tylko jedna z form postępu i możemy mniemać, że niewiele znaczącą. Analizując ten postulat, ciężko się z nim nie zgodzić. Dla rozwoju ludzkości najważniejsze były osiągnięcia techniczne i odrzucenie średniowiecznej pozycji Kościoła.