Przyczynami narodzin społeczeństwa stanowego w XIII w. były: decentralizacja władzy, potężna pozycja wielu możnych obdarzonych przywilejami, rozwój ośrodków wiejskich i miejskich na prawie niemieckim oraz wyłączanie sporych grup ludności spod bezpośredniej jurysdykcji, czyli władzy książąt.
W średniowiecznej Europie można wymienić cztery stany społeczne. Pierwszym z nich było duchowieństwo. Składali się na nie biskupi, księża i zakonnicy, którzy mieli zadbać o zbawienie dusz i rozwój intelektualny. Byli oni (poza częścią zakonów) utrzymywani z podatków.
Drugi stan to rycerstwo, czyli możne rody, których zadaniem była obrona reszty ludności przed najazdami wroga i zdobywanie dla państwa nowych terenów. W XIII w. można było awansować do stanu rycerskiego, ale w późniejszym czasie stało się to niemożliwe.
Pozostałe dwa stany to chłopstwo i mieszczaństwo. Chłopi zajmowali się uprawą ziemi należącej do rycerzy lub Kościoła. Mieli oni za zadanie wyżywić ludność państwa. Głównym zajęciem mieszczan był natomiast handel i rzemiosło. W swoich miastach zakładali cechy i gildie, organizowali też targi.
W XIII w. na terenach państwa polskiego można dostrzec kształtowanie się określonych stanów społecznych. Każdy z nich miał swoje zadania, których sumienne wykonywanie gwarantowało poprawne funkcjonowanie państwa.