W okresie wczesnopiastowskim, monarcha był jedynym właścicielem państwa, niepodlegającym niczyjej kontroli. Czyniło go to władcą patrymonialnym, który osobiście dowodził wojskiem i prowadził politykę zagraniczną. Był też najwyższym sędzią swojego ludu, którym mógł rozporządzać wedle uznania. Państwo pierwszych Piastów możemy określać jako monarchię wojenną, ponieważ władza księcia opierała się na silnej drużynie książęcej, której członkowie obejmowali ważne stanowiska państwowe. Brak poparcia dla władcy ze strony drużyny skutkował zazwyczaj jego rychłą detronizacją. Z czasem ważną rolę u boku księcia zaczęła odgrywać rada starszych, której przedstawiciele starali się wzmacniać znaczenie swoich rodów w państwie. Najwyższym stanowiskiem urzędniczym w państwie pierwszych Piastów był komes pałacowy, którego miejsce wyparł później urząd palatyna. Łączność pomiędzy władcą a podporządkowanymi ziemiami zapewniała drużyna książęca, a później również wysyłani do podbitych terytoriów księża i urzędnicy. Ci pierwsi mieli zająć się chrystianizacją lokalnej ludności, natomiast ci drudzy zapewnieniem porządku i zbieraniem podatków na rzecz księcia.
Ustrój monarchii wczesnopiastowskiej był dość prymitywny. Powodzenie państwa zależało od prowadzenia zwycięskich wojen, a wobec ich braku, ustrój ten załamał się po śmierci Bolesława Chrobrego.